سایت بهداشت محیط ایران

سایت بهداشت محیط ایران

بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط
سایت بهداشت محیط ایران

سایت بهداشت محیط ایران

بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط

امنیت و حفاظت سیستم های آبرسانی

امنیت و حفاظت سیستم های آبرسانی


[ نویسنده: دکتر حسین معصوم بیگی ]

اهداف آموزشی: از خواننده مقاله انتظار می رود:

  • علت این که امنیت و حفاظت سیستم های آبرسانی موضوعی قابل توجه و مهم است را بیان نماید.
  • تاریخچه حملات تروریستی علیه تاسیسات آبی را تشریح نماید.
  • فعالیت های تهدید آمیز در سیستم های آبرسانی را تشریح کند.
  • اقدامات امنیتی و حفاظتی لازم برای مقابله با تهدیدات سیستم های آبرسانی را توضیح دهد.
  • برنامه های پایش کیفی آب شرب در مقابله با تهدیدات امنیتی را بیان نماید.

مقدمه

قال رسول الله (ص):

النعمتان مجهولتان الصحه و الامان، قدر دو نعمت برای انسان مجهول است، سلامتی و امنیت.

   ایمنی و امنیت از ابتدائی ترین اصول جهت دستیابی به استانداردهای مطلوب برای آسایش و رفاه مردم است، به همین دلیل تهدید آن همیشه یکی از اهداف اصلی تروریست هاست.انجام یک حمله تروریستی همیشه برای بیش از یک هدف ساده، مثل یک آسیب رساندن، طراحی و اجرا می شود(۱). ایجاد امنیت از جمله وظایف هر دولت است که برای برقراری آن باید همه عوامل اجرایی خود را به کار گیرد. این امنیت ممکن است توسط تروریست ها در بخش های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی هدف قرار گیرد، تا امنیت جامعه را مختل نموده و با ایجاد بی ثباتی و ناامنی به اهداف شوم خود برسند. دفاع از مردم در مقابل تهدیدات یکی از ضروری ترین نیازها در مرحله اولیه طراحی شهرها بویژه در طراحی مراکز حساس و استراتژیک مثل سیستم های آبرسانی است، تا بیشترین و پایدارترین امنیت با کمترین زحمت و مشکلات برای مردم جهت دفاع در مقابل تهدیدات فراهم شود و از طرف دیگر دشمن برای آسیب رساندن به آن ها متقبل بیشترین زحمت شود(۲٫٫ همیشه برنامه ریزی و پیش آگاهی، زمینه ساز کسب آمادگی و تجهیز شدن و دفاع متناسب در برابر حوادث احتمالی پیش رو است.

آب یک هدف مهم برای عملیات تروریستی

   آب آشامیدنی جزء سرمایه ها و زیرساخت های کلیدی هر کشوری است و در مقابل حملات تروریستی آسیب پذیر است. دسترسی به آب آشامیدنی سالم، یکی از نیازهای حیاتی جوامع است. بخشی از مدیریت آبرسانی، تامین امنیت آبرسانی و شبکه توزیع آب است که همچون دستگاه گردش خون در بدن، امکان ادامه فعالیت و حیات را درجامعه میسر می سازند. با توجه به اهمیت تاسیسات آبرسانی، گاهی درعملیات خرابکاری توسط دشمن، این تاسیسات به عنوان مراکز استراتژیک مورد هدف قرار می­­­­گیرند که ممکن است منجر به آسیب جدی به جامعه و بعضاً ایجاد بحران های امنیتی شوند. دشمن اگر از طریق حملات فیزیکی قادر به آسیب رساندن نباشد، ممکن است با عملیات تخریبی یا آلوده سازی، هر بخش از تاسیسات آبی را، مورد حمله قرار دهد، که جبران خسارات وارده یا جایگزین کردن آنها بسیار سخت و زمان ­­بر خواهد بود(۳) و علاوه بر آن حوادث ثانویه ای را ایجاد خواهد نمود.

در استراتژی های انهدامی معرفی شده توسط سرهنگ جان واردن برای ارتش آمریکا بعد از جنگ ویتنام، ۵ حلقه برای نابودی طرف مخاصمه معرفی شده که مهمترین وظیفه در طرح ریزی یک جنگ، شناسایی مراکز ثقل ­­کشور برای تهاجم است، که اگر دقیق شناسایی و مورد هدف قرارگیرد، کشور مورد تهاجم در اولین روزهای جنگ طعم شکست را خواهد کشید. در این حلقه ها شبکه های آبرسانی و مخازن آب در دومین حلقه استراتژیک تعریف شده اند و اشاره دارد به اینکه با قطع آبرسانی به مردم در واقع سیستم گردش خون مردم قطع شده است. این استراتژی ها درحمله به کوزوو و عراق مورد استفاده قرار گرفته اند(۴).

بسیاری از مردم نمی دانند که آب یک هدف مناسبی برای تروریست ها است. اثرات ویژه و مهیج یک هواپیمای آتش گرفته سقوط کرده یا یک بحران گروگان گیری ضعیف است ولی این موارد نقش اثرات یک حمله روی سیستم های تامین آب را در مناطقی افزایش می دهند که با سایر حملات تروریستی هم زمان و هماهنگ رخ دهند. از جمله حملات روی سیستم های تامین آب می توان تخریب خطوط لوله های انتقال آب یا آلودگی گسترده سیستم های بهره برداری و از رده خارج کردن آن ها را نام برد. البته یک اقدام تروریستی روی سیستم های تامین آب معمولا از طریق آلوده کردن شبکه توزیع آب با این هدف که سبب مرگ و میر تعداد زیادی از مردم شوند اتفاق می افتد و این مسئله نیازمند یک تروریست حرفه ای و متخصص نیست. با تاسف امروز در سطح جهان، عملیات خشونت آمیز به وسیله رسانه های تصویری بطور آشکاری از طریق رسانه هایی مثل سینماها و تلویزیون با نمایش فیلم های مختلف از حوادث خشونت آمیز، به مردم آموزش داده می شود .

یک حمله تروریستی یا بیوتروریستی روی تاسیسات آبرسانی، ممکن است صدها نفر را کشته و صدها نفر دیگر را به همان روش تحت تاثیر قرار داده و بیمار کند و منجر به بروز شرایط بحرانی شود.

برای مردم تصور تلفات انسانی، برای یک حادثه تروریستی روی تاسیسات آبرسانی قابل قبول و باورکردنی نیست. دور شدن از یک خطری که به وسیله آب آشامیدنی مطرح می شود کار ساده ای نیست. هر کسی آب را می نوشد و یا محصولات محتوی آب را مصرف می کند، احتمال آلودگی و بیمار شدنش وجود دارد.

     اگر یک تلفات انسانی دریک حادثه تروریستی مرتبط با آب، در هر کجا اتفاق بیافتد، اثرات روانی ملی آن ویران گر خواهد بود. تعداد کمی از مردم خواهند توانست بعد از چنین حادثه ای عاقلانه و به دور از احساس و توجه به خطر، فکر کرده و عمل کنند. اثرات روانی این حادثه می تواند بیشتر منتشر شود و در مدت طولانی تری باقی بماند. در چنین حملاتی امنیت جامعه خدشه دار می شود و اعتماد مردم نسبت به مسئولین صنعت آب ضعیف می شود به نحوی که جبران آن ممکن است ماه ها زمان بخواهد. به عنوان نمونه می توان به اثرات تذکر وزیر محترم بهداشت در سال ۱۳۸۸خصوص بالاتر بودن غلظت نیترات آب آشامیدنی از حد استاندارد در بعضی مناطق تهران و افزایش خطر مصرف آن توسط شیرخواران اشاره نمود. این مطلب بشدت مورد سوء استفاده شرکت های فروشنده آب های بطری شده قرار گرفت و جمعیت ده میلیونی تهران اقدام به خرید این آب ها برای مصارف شرب خود نمودند. خارج از این بحث که کیفیت این آب ها چقدر استاندارد و مورد اعتماد و قابل تائید است، شوک وارد شده علی رغم تکذیب سازمان آب منطقه ای تهران، اثر منفی خود را گذاشت و ماه ها بسیاری از مردم آب شرب خود را بصورت بطری خریدند. در آن شرایط حتی بعضی رسانه های داخلی با ایجاد جو نا امنی و ایجاد نگرانی وتشویش اذهان مردم نقش ایفا نمودند و اعلام کردند در کنار آلودگی هوای تهران، آلودگی آب به نیترات، بر نگرانی های مردم تهران افزود. این گونه اثرات روانی غیر قابل کنترل حاصل اعلام یک مطلب اشتباه توسط مسئولین است و اگر حادثه ای تروریستی در خصوص آلودگی آب مصرفی کلان شهری مثل تهران اتفاق بیافتد، آثار و عوارض آن به سادگی قابل کنترل نخواهد بود و مطمئنا به یک بحران امنیتی اجتماعی تبدیل خواهد شد و دشمن با حربه تبلیغات مسموم خود اثرات روحی و روانی این حمله تروریستی را تشدید و دامن خواهد زد و کنترل آن را برای مسئولین هزینه بر و گران و مشکل خواهد نمود.

وقتی تروریست ها اقدام به یک حمله تروریستی می نمایند هدف آن ها علاوه بر ایجاد نا امنی و رعب و وحشت، این است که حمله آن ها مخفی و در حاشیه نماند و بخوبی اطلاع رسانی و مطرح گردد. آن ها معتقدند ارزش یک حمله باید استعداد انتشار در سطوح بین المللی را داشته و نسبتا ارزان باشد و با کمک یک تکنولوژی ساده اتفاق افتاده باشد و همزمان چندین هدف را تامین کند.

   با توجه به این که، سیستم های تامین آب از جمله نقاط آسیب پذیر در مقابل ورود عوامل خارجی هستند تشخیص این مطلب که منابع آب ما نسبت به یک حمله تروریستی آسیب پذیر است یا نه، کار ساده ای نیست. چون در یک شرایط استراتژیک، تصرف و اشغال و آلوده نمودن آن ها نقش موثری در فعالیت و حفظ سلامت و روحیه مردم دارد. در نتیجه همیشه آب هدف ایداه آلی برای یک حمله تروریستی است و به کارگیری بالاترین سطح حفاظتی برای سیستم های تامین آب ضروری است، چون درحقیقت حملات عمدی روی سیستم های تامین آب یک کار ساده و حدسی و اتفاقی نیست. در گذشته اتفاق افتاده و هنوز هم ادامه دارد و لازم است با ارائه آموزش های لازم به مردم، بویژه نیروهای مورد اعتماد محلی که بومی هر منطقه هستند و به منافع ملی و منطقه ای و محلی خود علاقمند می باشند، هر گونه تهدید مرتبط با سیستم های آبرسانی به موقع شناسایی و کشف و گزارش شود. برآورد ضعیف از دشمن و یا ضعیف تلقی کردن دشمن یک تله و بلکه بسیارخطرناک است، چون به طور خودکار منتهی به ایجاد شرایط امنیتی خاصی می شود. این خطاها معمولا حاصل اشتباهاتی قابل پیشگیری هستند و می توان از این طریق از حملات احتمالی پیشگیری نمود.

تاریخچه برخی حملات تروریستی علیه تاسیسات آبی

در این قسمت بعضی از حملات تروریستی معرفی می شود. بطور کلی در مخاصمات یکی از روش هائی که دشمن برای سریع و ارزان رسیدن به اهداف خود انتخاب می نماید، اقدامات تروریستی ناشناخته از قبیل آلوده نمودن آب شرب و یا تخریب اماکن و تاسیسات آبی به منظور قطع خدمات آبرسانی و ایجاد بحران های امنیتی است(۵).

سابقه استفاده از مواد شیمیائی به عنوان سلاح کشتار جمعی به جنگ جهانی اول برمی گردد(۶). طی جنگ جهانی دوم نیز ژاپنی ها منابع آب چین را به باسیلوس آنتراسیس، گونه های شیگلا، گونه های سالمونلا، ویبریوکلرا و یرسینیاپستیس آلوده کردند. پس تکرار این قبیل اقدامات تروریستی در اقصی نقاط جهان خیلی دور از انتظار نیست(۷).

سال ۱۹۷۲ : در شیکاگو چندین عضو از یک سازمان تروریستی نئونازی، معروف به (RSE)، ظاهرا با هدف اجرای یک نقشه جدید و ماهرانه، در زمانی که جزئیات طرح آلودگی منابع تامین آب چندین شهر شامل شیکاگو و ساینت لوئیس را در برنامه های خود داشتند بازداشت شدند. آن ها چندین عامل بیولوژیک در اختیار داشتند که در آزمایشگاه دانشکده یا کالج های محلی تولید کرده بودند. عواملی مثل بوتولیسم، مننژیت، سیاه زخم و بالای۴۰ کیلوگرم کشت های تیفوئید از جمله عوامل شناسائی شده بود که در اختیار آن ها بود.

 

سال ۱۹۷۷ میلادی : در شمال کارولینا یک مخزن آب با عوامل باکتریایی آلوده شده بود. در واقع درپوش های ایمنی مخزن برداشته و آب با موفقیت آلوده و غیرقابل استفاده شده بود و آب مورد نیاز مردم با کمک کامیون های تانکردار تامین شد.

 

سال ۱۹۷۹ : دو شیوع جداگانه مسمومیت ناشی از عوامل شیمیایی منجر به بروز ۲۰۰۸ مورد بیماری در ویرجینیا و ارگون شد.

 

سال ۱۹۸۷ : در فیلیپین ۱۹ نفر از پلیس های تازه استخدام شده بعد از دریافت و نوشیدن آب از افراد ناشناس، مردند، و حدود ۱۴۰ نفر هم در بیمارستان بستری شدند.

سال ۱۹۸۷: سارین جزء عوامل اعصاب و یکی از سمی ترین گازها و تسلیحات شیمیایی خطرناک است. ماده ای بی رنگ و بی بو و با ثبات بسیار کم ، که به راحتی در آب حل نمی شود. عراق در طول جنگ تحمیلی و بخصوص عملیات کربلای ۸ برای اولین بار، به وسیله موشک های کاتیوشا، از این گاز سمی علیه اهداف غیر نظامی مثل تصفیه خانه آب استفاده نمود و طی آن حمله، اکثر کارکنان تصفیه خانه آب خرمشهر مسموم و شهید شدند(۲).

 

سال ۱۹۹۱ : در ژانویه یک نامه بی نام به دفتر کلونیا در کلمبیای تحت اشغال انگلیس فرستاده شد. در این نامه منابع آب شهر تهدید به آلودگی با عوامل بیولوژیک شد. انگیزه آن ها مرتبط با جنگ خلیج فارس بود. بعد از این تهدید، نیروهای امنیتی منابع آب افزوده شد. اما هیچ عملیاتی در رابطه با این تهدید شناسایی نشد.

سال ۱۹۹۱: هنگام جنگ خلیج فارس، آمریکائی ها سیستم های تامین آب بغداد، از قبیل تاسیسات آبی و سدهای روی فرات را هدف قرار دادند و عراقی ها هم متقابلا آب شیرین کن های کویت را هدف قرار دادند(۸).

سال ۱۹۹۲ : ۲۸ مارچ حمله ای به نیروی هوایی ترکیه در استامبول انجام شد. متوجه شدند مخازن آب محتوی غلظت بالایی از سیانید پتاسیم است(mg/l50 ). قبل از اینکه کسی صدمه ببیند، آلودگی شناسایی شد. گروه PPK درکردستان ترکیه مسئول این حمله بودند(۱).

سال ۱۹۹۳: صدام منابع آب شیعیان حنوب عراق را با سموم شیمیائی مسموم کرد(۸).

سال ۱۹۹۹: در منطقه کوزوو چاه های آب بوسیله صرب ها آلوده شد، در مناطق اطراف چاه ها، اجساد کوزوویی های آلبانی دفن شده بود. در این سال ناتو سیستم های آب را در یوگوسلاوی هدف قرار داد و سیستم تامین آب را از کار انداخت.

سال ۲۰۰۶: حملات گسترده رژیم اشغالگر قدس در جنگ ۳۳روزه، به تاسیسات زیر بنائی و زیرساخت های مهم لبنان از قبیل بیمارستان ها و تاسیسات آبرسانی خسارات گسترده ای به آن ها وارد نمود.

تهدید منابع آب شرب جزء اهداف زیربنائی و مهم بویژه در خصوص پایگاه های نظامی است، بخصوص که این بخش معمولا دارای تسهیلات و شبکه های دولتی و بخش خصوصی است. وجود تسهیلات و شبکه های آب دولتی و خصوصی در این بخش بر اهمیت آن می افزاید. سیاست پایگاه های نظامی بخصوص در مناطق آسیب پذیر، معمولا بر استفاده از منابع آب کنترل شده و بسته بندی شده می باشد.

     یکی از پایگاه های نظامی، پایگاه های پشتیبانی هستند. اگر افراد این پایگاه ها به نحوی ناتوان و بیمار شوند که نتوانند خدمات رسانی و تحویل کالای خود را به موقع انجام دهند، سریعا روی کارایی نیروهای نظامی که به پشتیبانی این ها نیاز دارند تاثیرگذار خواهد بود و انجام وظایف آن ها را دچار اخلال می کند. محققینی از نیروی هوایی و گروهی از مهندسین ارتش آمریکا با کمک فن آوری های امنیتی محاسبه کردند، که یک حمله روی سیستم های توزیع آب آشامیدنی بین ۰۵/۰ تا ۵ دلار به ازای مرگ هر نفر هزینه دارد و با استفاده از یک تکنولوژی ساده ممکن است یک تلفات تا هزاران نفر را طی چند ساعت ایجاد کنند(۱).

خرابکاری در بخش صنعت آب فقط کار تروریست های بین المللی و سایرگروه های خرابکار نیست. بلکه ممکن است یک حمله هماهنگ شده و دقیق بوسیله یک کارمند بخش صنعت آب هم اتفاق بیافتد. بخش صنعت آب، نقطه ی آسیب پذیری است که باید مورد توجه قرار گیرد. ممکن است یک کارمند یا یک کارگر ناراحت و ناراضی که با سیستم های تامین آب آشنایی دارد و نقاط آسیب پذیر سیستم آبرسانی را برای یک حمله به خوبی می شناسد، به راحتی یک عملیات خرابکاری را انجام دهد.

چنین فعالیت های خطرناکی، به وسیله چنین افرادی انجام می شود و می تواند منجر به مرگ و میر افراد زیادی شود و معمولا توسط افراد تحقیر شده هم صورت می گیرد(درگذشته اکثرا چنین حوادثی توسط افرادی اتفاق افتاده که یک بیماری روانی قابل تشخیص در آن ها وجود داشته است. به نظر می رسد لازم باشد در بین کارکنان، چنین افرادی با استفاده از روش ها و معیارهایی که وجود دارد شناسایی شوند). آن ها ظاهرا تا حد ممکن افرادی آرام و بدون هرگونه اذیت و آزار هستند و حضور هر گونه نگرانی را در وجود خودشان انکار می کنند ولی آلودگی منابع آب ممکن است توسط این گونه افراد و کارکنان ناراضی و نفوذی انجام شود. حتی بعضی اتفاقات ساده مثل بروز یک اپیدمی اسهال در اثر آلودگی منابع آب مصرفی ممکن است به اندازه کافی در ناتوان کردن یک پایگاه هوائی موثر واقع شود و اهداف تروریست ها را تامین کند.

با بررسی این مثال ها و سوابق تاریخی به وضوح ثابت می شود که آلوده نمودن منابع تامین آب در سطوح بین المللی یک مسئله جدیدی نیست و در طول تاریخ نیز کمیاب نبوده است. سیستم های تامین آب هدف خوبی به ویژه مورد علاقه تروریسم های منطقه ای و سایرگروه ها هستند. تروریست ها می توانند با استفاده از عوامل شیمیایی، بیولوژیک و رادیولوژیک(CBR) طی حملات تروریستی، آب را به عنوان یک هدف مناسب مورد حمله قرار دهند.

فعالیت های تهدید آمیز در سیستم های آبرسانی

خطوط شبکه آبرسانی، مخازن ایستگاه های پمپاژ و شیرآلات و دستگاه های اندازه گیری شرایط مناسبی را برای تروریست ها فراهم می نمایند، چون در دسترس بوده و معمولا از حفاظت کافی هم برخوردار نیستند. در چنین شرایطی حتی ممکن است تخریب فیزیکی با پرتاب یک بمب یا با استفاده از ماشین و کامیون بمب گذاری شده آسانتر از طراحی و اجرای یک حمله بیولوژیک و آلوده نمودن آب باشد.

حملات فیزیکی، شیمیائی، بیولوژیک و سایبری از جمله روش هایی هستند که ممکن است به شرح زیر توسط تروریست ها علیه سیستم های آبرسانی انجام شود(۷و۸):

الف. تخریب فیزیکی سیستم ها: این اقدام منجر به قطع آبرسانی به علت خرابی تاسیسات و تجهیزاتی مثل پمپ ها، کلریناتورها، رایانه ها و ساختمان ها می شود. در صورت انتشارگاز کلر، سلامتی کارکنان و ساکنین مجاور تصفیه خانه تحت تاثیر قرار می گیرد.

ب. آلودگی عمدی شیمیائی که می تواند کیفیت آب را در مخازن و شبکه توزیع تحت تاثیر قرار دهد.

ج. حملات سایبری که بهره برداری از تصفیه خانه آب و تاسیسات مربوطه را مختل می نماید.

د. حملات بیوتروریستی: تصفیه خانه های آب و شبکه توزیع به عنوان اهداف بیوتروریستی شناخته شده می باشند. اگر چه پخش عوامل جنگ بیولوژیک از طریق آئروسل ها کارآئی بیشتری دارند، اثر انتشار عوامل بیماریزای قابل انتقال از طریق آب هم کمتر نیست و این آلودگی عمدی ممکن است در منبع تامین آب، محل تصفیه خانه و یا درشبکه ی توزیع آب اتفاق بیافتد(۷).

در زمانیکه ورود مقادیر خیلی کمی از عوامل شیمیایی یا بیولوژیک به آب سلامتی میلیون ها نفر را تهدید می کند، مردم حق دارند نگران باشند و باید از سلامت آب مصرفی خود و اینکه به هیچ وجه این اتفاق نمی افتد، مطمئن باشند. گرچه امکان تهیه مقادیر مورد نیاز مواد آلوده برای آلودگی شبکه آب یک شهر بزرگ خیلی مشکل است ولی اگر دشمن با حملات فیزیکی نتواند آسیب برساند، از عملیات خرابکاری برای آلوده کردن آب استفاده می کند و معمولاً بخش هایی آسیب پذیرترند که بخوبی حفاظت نمی شوند(۳).

اقدامات امنیتی و حفاظتی برای مقابله با تهدیدات

ایجاد یک سیستم ایمن و مناسب جهت پیشگیری از تهدید، شناسایی به موقع و به تأخیر انداختن تهدید ضروری است. باید با حفاظت از منابع آب و شبکه توزیع آب متناسب با نوع تهدیدات موجود از آلودگی عمدی منابع و سیستم های تامین آب آشامیدنی ممانعت نمود. باید برای مقابله با حوادث مختلف احتمالی در رابطه با آلودگی آب به عوامل میکروبی بیماریزا، سموم شیمیائی و حشره کش ها و …دستورالعمل های ویژه تنظیم و به نحو مناسب مثل تهیه پوسترهای خاص به مردم اطلاع رسانی گردد تا تلفات و خسارات حوادث احتمالی به حداقل لازم کاهش یابد. از بین مردم بویژه کسانی که در اطراف منطقه استقرار تاسیسات آبی زندگی می کنند باید افراد خاصی را انتخاب نمود و با گذاشتن دوره های آموزشی اختصاصی آن ها را نسبت به حوادث احتمالی در رابطه با منابع و سیستم های آبرسانی آگاه و حساس نمود تا با دیدن هر گونه حرکت مشکوکی بلافاصله آن را به مسئولین ذیربط گزارش نمایند(۹). چون به مردمی که در اطراف و نزدیک این اماکن آبی قرار دارند، نسبت به آن هائی که در مناطق دور دست قرار دارند خسارات و آسیب های بیشتری وارد می شود و با افزایش فاصله غلظت آلودگی کاسته می شود و آمار مرگ و میر و بیماری ها در مناطق نزدیک این اماکن آبی مورد حمله بیشتر است(۱۰).

امنیت منابع آب در آمریکا بعد از وقوع حادثه ۱۱ سپتامبر و ارسال پاکت های حاوی باکتری سیاه زخم، مورد توجه خاص قرار گرفت و برای این منظور دو موسسه جدید به نام های NHSRC و WSD of US EPA تاسیس شدند. اجرای قانون مبارزه با بیوتروریسم در اجتماعات بیش از ۳۳۰۰ نفر مورد تاکید قرار گرفت و مقرر شد وضعیت حفاظتی و آسیب پذیری منابع و سیستم های آبرسانی، سیستم های تصفیه، محل های ذخیره مواد شیمیائی، فرآیند گندزدائی، سیستم های کنترل الکترونیکی، مخازن ذخیره و شبکه توزیع آب و شبکه جمع آوری و تاسیسات تصفیه فاضلاب با شعار حفاظت همیشگی آب برای زندگی(protect water for life) مورد ارزیابی قرار گیرد و یک نسخه از نتایج حاصل را به EPA ارسال نمایند و علاوه بر اصلاح قانون آب آشامیدنی سالم، می بایست طی مدت شش ماه طرح اصلاحی اضطراری مورد نیاز برای آن ها تنظیم و ارائه گردد تا با انجام اصلاحات، میزان آسیب پذیری آن ها تا حد لازم کاهش یابد. در این طرح اضطراری هشت عامل مهم و موثر مورد توجه قرار گرفت که عبارتند از(۹) :

  • تهیه اطلاعات ویژه سیستم های آبرسانی(اطلاعات پایه شامل جمعیت تحت پوشش و نقشه و …)
  • تعیین وضعیت موجود سیستم های آبرسانی و مسئولیت ها(تعیین نقش ها و مسئولیت های هر فرد)
  • تعیین روش های ارتباطی:چه کسی؟چه کار؟چه وقت؟(برای هرنفر از اعضای تیم مسئول اقدامات اضطراری)
  • امنیت و ایمنی کارکنان(طرح تخلیه اضطراری، آموزش کارکنان، فراهم نمودن تجهیزات وکمک های اولیه)
  • شناسائی منابع آب جایگزین(منابع آب نزدیک محل و ظرفیت آن ها، شناسائی صنایع توانمند در تهیه آب بطری شده)
  • تجهیزات جایگزین و تهیه مواد شیمیائی(ازقبیل پمپ ها و دمنده ها برای مواقع اضطراری و تعمیرات و.)

– حفاظت ویژه(برای جلوگیری از دسترسی سایرین)

– نمونه برداری آب و کنترل(برای شناسائی بموقع آلودگی بالقوه وارد شده احتمالی)(۹).

با توجه به موارد فوق آمریکائی ها برای افزایش امنیت اساسی منابع آب، بودجه قابل توجهی به منظور انجام اقدامات زیر اختصاص دادند. البته اقدامات انجام شده محدود به مواد زیر نگردید:

  • خریداری و نصب تجهیزات مناسب برای شناسایی متخلفان.
  • خریداری و نصب تجهیزات فیزیکی، دریچه، پروژکتور یا دوربین های مدار بسته امنیتی.
  • غیر قابل دستکاری بودن پوشش های دریچه آدم رو، کپسول های آتش نشانی و اتاقک های شیر فلکه.
  • دو قفله کردن درب ها و قفل ها.
  • بهبود و اصلاح سیستم های الکترونیک، رایانه ای یا دیگر سیستم های اتوماتیک وسیستم های امنیتی کوچک.
  • شرکت در برنامه های آموزشی و تهیه رهنمودهای آموزشی در خصوص موادی که به نحوی با مسئله امنیت آب ارتباط دارند، برای کسب آمادگی جهت مقابله با حملات تروریستی.
  • توسعه و اصلاح نحوه استفاده، ذخیره سازی، یا حمل ونقل انواع مواد شیمیایی.
  • اطمینان خاطر از انتخاب مناسب و صحیح و گزینش درست مستخدمین یا کارگران خدماتی پیمانکار(۱).

علاوه بر اقدامات فوق، اقدامات زیر نیز برای مقابله با آلودگی عمدی آب نقش موثری دارند. یک نکته اثر عامل رقیق سازی عوامل بیوتروریسم در آب و نکته دوم اثر عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی در غیر فعال سازی عوامل بیوتروریسمی در مرحله انتشار اولیه می باشد. فرآیندهای تصفیه آب هم به حذف فیزیکی( انعقاد و لخته سازی، صافی شنی، کربن فعال) و غیر فعال سازی عوامل بیماریزا، کیست تک یاخته ها(گندزدایی سختی گیری از آب) کمک می کنند. در ارتش آمریکا از روش اسمز معکوس(RO) برای تصفیه آب استفاده می کنند که طی آن تمام فرم های عوامل بیماریزا و بیوتروریسم از قبیل کیست های انگل ها، باکتری ها، ویروس ها و سموم بیولوژیک را از آب حذف می نماید. البته ممکن است بهره برداری غلط از آن منجر به عبور بعضی از این عوامل از غشاء RO بشود(۷).

   بعضی فعالیت های تحقیقاتی جهت تعیین سرنوشت باسیلوس آنتراسیس بعد از گندزدائی آب تا به حال انجام شده است. روش های فیزیکی و شیمیائی زیادی تا به حال برای غیر فعال سازی اسپور باسیلوس آنتراسیس و سایر باکتری های محیطی در آب، هوا و سطوح آلوده مثل باسیلوس سرئوس، باسیلوس سوبتیلیس انجام شده است. مواد شیمیائی استفاده شده برای گندزدائی شامل هیپوکلریت، پراکسید هیدروژن، پراستیک اسید، فرم آلدئید، گلوتارآلدئید، هیدروکسیدسدیم، اتیلن اکساید، دی اکسیدکلر و ازن می باشد. گندزدائی شیمیائی بین یک تا شش لگاریتم اسپورها را غیر فعال می نماید. اسپور باسیلوس تحت تاثیر پرتوهایUV، گاما و میکروویو نیز غیر فعال می شوند. یک نگرانی در خصوص حذف عوامل جنگ بیولوژیک در فرآیندهای تصفیه متداول نسبت به تصفیه آب به کمک اسمز معکوس و کربن فعال وجود دارد. باید کارایی وسایل تصفیه در نقطه ی مصرف(POU) نیز جهت حذف عوامل بیوتروریستی و بیوتوکسین ها بررسی شود. به عنوان مثال واحدهای کربن فعال و اسمزمعکوس درحذف میکروسیستیس از آب آشامیدنی مؤثرهستند.

کیست های کریپتوسپوریدیوم به گندزداها مقاوم بوده و به میزان مؤثرتری به وسیله ی صافی شنی مناسب حذف میشوند. آب بطری شده نیز در معرض آلودگی های اتفاقی یا عمدی بوسیله ی میکروب ها قراردارند. بیماری های قابل انتقال از طریق آب، غذا و هوا همیشه به عنوان تهدیداتی جدی برای سلامتی مردم به شمار می روند و باید توسط مسئولین ذیربط بویژه مسئولین بهداشتی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند(۷). مهمترین اهرم کنترل و نظارت در صنعت آب آشامیدنی پایش و کنترل تمام اجزای سیستم تامین و تصفیه و توزیع آب است و فقط کنترل تصفیه‌خانه و منابع آب کافی نیست. لازم است آسیب پذیری شبکه توزیع نیز نسبت به حملات احتمالی بر حسب بزرگترین ریسک امنیتی منابع آب مورد توجه قرار گیرد. هیچ فن آوری عملی و در دسترسی جهت شناسایی زمان واقعی حمله عمدی یا اتفاقی به شبکه‌ توزیع آب آشامیدنی وجود ندارد، در حالی که کشف و شناسایی سریع اختلال امنیتی در شبکه توزیع آب در مرحله اولیه، اقدام مناسب اصلاحی و حیاتی است(۱). اگر یک حمله تروریستی بموقع شناسائی شود، با دادن اخطار به مردم، آن ها از پیامدهای احتمالی حمله آگاه می شوند و انجام اقدامات پیشگیرانه ممکن و اثر بخشی اقدامات حفاظتی بیشتر شده و مردم فرصت کافی برای مراقبت های بهداشتی و درمانی و حفاظت از خود خواهند داشت. با توجه به اینکه حملات تروریستی ممکن است به طرق مختلفی انجام شود، همیشه تامین حفاظت فیزیکی کافی در مقابل عملیات خرابکاری تروریست ها، ضروری است(۱۰).

سیستم های اعلام خطر جهت ارزیابی آلودگی منابع آب

وجود سیستم های اعلام خطر برای حفاظت از سلامت مصرف کنندگان ضروری است و از فن آوری شناسایی سریع استفاده می کنند، تا این که مسئولین بهداشت عمومی محلی یا ملی و کارکنان بخش اضطراری اقدامات لازم را به سرعت انجام دهند. اجزای اصلی سیستم های اعلام خطر شامل شناسایی آلودگی، توصیف صفات اختصاصی آلاینده، ارتباط با مسئولین و مردم و واکنش به حادثه ی آلودگی می باشد. سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا آزمایشات غربالگری میدانی شامل اندازه گیری رادیواکتیویته آب، pH، کلر و سیانید و سایر آزمایشات ضروری مورد نیاز را هنگام مشکوک شدن به آلودگی جهت ارزیابی اولیه به مسئولین صنعت آب، توصیه میکند. یک برنامه ی پایش ممکن است به چندین روش همزمان انجام شود که عبارتند از:

  1. آنالیز فیزیکی شامل pH، هدایت الکتریکی، اکسیژن محلول وکدورت(عامل پایداری اووسیت کریپتوسپوریدیوم).
  2. آنالیز شیمیایی : انواع پروب هایی که بصورت مداوم برای اندازه گیری آنیون ها(کلراید، نیترات، نیتریت)، کاتیون ها و فلزات خاص(مس، سرب، کادمیوم) و ترکیبات آلی(مثل کل کربن آلی، سورفاکتانت ها، هیدروکربن ها، آفت کش ها، و مواد آلی مختلف در دسترس می باشند.
  3. آزمون های میکروبیولوژیکی: بیوسنسورهای میکروبی مورد استفاده برای شناسایی فلزات، پروب های اسیدنوکلئیک، ایمونو اسی، فلورومترهای قابل جابجائی که کلروفیل جلبک ها را اندازه گیری می کنند.
  4. ایمونواسی سریع برای شناسائی سریع میکروارگانیزم هائی از قبیل باسیلوس سوبتیلیس، یرسینیاپستیس، فرانسیسلا تولارنسیس، سم کلستریدیوم بوتولینیوم، ریسین و آنتروتوکسین B استافیلوکوک.
  5. آزمون های آنزیماتیک سریع: آزمون مفیدی برای شناسائی حضور بعضی سموم شیمیائی در نمونه های محیطی می باشند. برای مثال اثر بازدارندگی روی استیل کولین استراز بوسیله ی فسفات های آلی و کاربامات ها.
  6. روش های مولکولی: واکنش پلیمراز زنجیره ای(PCR) در دامنه گسترده ای برای شناسائی عوامل بیماریزا و انگل ها کاربرد دارند. PCR از ایمونوواسی حساستر است.
  7. آزمون سمیت دائمی در خط: بیومانیتورهای در خط بر پایه ی فعالیت باکتری ها، جلبک ها،صدف ها، دافینا و ماهی وجود دارند.

حفاظت ازمنابع آب آشامیدنی

باید از آلودگی عمدی آب آشامیدنی بوسیله ی حفاظت از منابع آب و شبکه توزیع آب پیش گیری نمود. کنوانسیون سلاح های بیولوژیکی و سمی(BTWC)توسعه، تولید، و انبار نمودن سلاح های بیولوژیکی (باکتریایی، ویروسی، و پروتوزوئری) و سموم تولید شده توسط میکروارگانیزم ها(مثل بوتولینیوم) را ممنوع اعلام نموده است. حمله ی تروریستی یازده سپتامبر در آمریکا منجر به همکاری نزدیک تر بین EPA و AWWA برای حفظ امنیت منابع آب آشامیدنی گردید و کنگره، قانون پیشگیری از بیوتروریسم را در سال۲۰۰۲تصویب نمودکه الزامات ایمنی(ارزیابی آسیب پذیری و طرح های واکنش اضطراری) را برای ۸۰۰۰ صنعت همگانی آب در ایالات متحده اجباری کرد.

ارزیابی آسیب پذیری شامل منابع آب، سیستم های پیش تصفیه و تصفیه، انتقال از طریق شبکه توزیع، مخازن ذخیره سازی، مصرف و ذخیره سازی ایمن مواد شیمیایی در واحدها و سیستم های شبکه کامپیوتر موجود می باشد. طرح های ارزیابی آسیب پذیری وضعیت اضطراری در صنعت آب ناشی از یک حمله تروریستی با بلایای طبیعی(زلزله و گردباد) متفاوت است.

بعضی از معیارهای بالقوه موثر در برنامه های امنیت منابع آب شامل ایمن بودن و حفاظت کافی از شبکه جمع آوری و سیستم های تصفیه فاضلاب (که از جمله مهمترین منابع اصلی آلودگی هستند) برای جلوگیری از دسترسی دیگران و پیشگیری از اثرات مخرب حوادث احتمالی بر این تاسیسات است (۱۱). با توجه به گسترش سریع این تاسیسات در اقصی نقاط ایران لازم است، هرچه سریعتر نسبت به تدوین استانداردهای طراحی و ضد زلزله نمودن آن ها هم اقدام گردد(۱۲).

پیشنهادات

انجام تحقیقات لازم جهت دست یابی به روش های علمی و بهینه حفاظت مطمئن سیستم های آبرسانی یکی از ضرورت های غیر قابل انکار و فوری است. به همین علت توصیه می شود، موارد زیر مورد بررسی و تحقیق لازم قرار گیرد:

  • روش های تشخیص سریع عوامل تهدیدات تروریستی.
  • شناسایی وضع موجود سامانه های آب در مواجهه با تهدیدات بیولو‍‍‍‍‍ژیکی، شیمیایی و رادیواکتیو.
  • الویت بندی و تعیین محدوده خطر آن ها.
  • اجرای طرح های ارزیابی آسیب پذیری منابع و سیستم ها و تاسیسات آبی بویژه در نیروهای مسلح در مواجهه با وضعیت اضطراری.
  • ارائه راهکارهای پیشگیرانه جهت کسب آمادگی و واکنش بموقع.
  • انجام اصلاحات و بازسازی در چهار محور مدیریتی، مهندسی، نرم افزاری و سخت افزاری و تهیه دستورالعمل های اجرایی برای هریک از مراحل چهارگانه مدیریت بحران ناشی از تروریسم.

نتیجه گیری

با یک مدیریت مناسب و اتخاذ تمهیدات ضروری مثل ارائه آموزش های لازم به کارکنان، بکارگیری فن آوری های جدید و استفاده از سیستم های حفاظتی چند لایه یا حفاظت در عمق، تصویب و ابلاغ قوانین و دستورالعمل های مورد نیاز، می توان اطمینان داد که براحتی چالش های امنیتی و مشکلات حفاظتی سیستم های آبرسانی قابل کنترل خواهد بود و در این صورت سامانه های آبی در مواجهه با تروریسم و شرایط غیر مترقبه از سطح حفاظتی مطمئن و پایدار برخوردار بوده و تامین آب شرب سالم از نظر کیفیت و کمیت و استمرار در آبرسانی را، تضمین خواهد نمود و با آمادگی کافی و دفاع موثر در مقابل تهدیدات، آسیب پذیری این تاسیسات مهم و استراتژیک را کاهش خواهند داد.

سوالات:

  • چرا امنیت و حفاظت سیستم های آبرسانی موضوعی قابل توجه و مهمی است؟
  • تاریخچه حملات تروریستی علیه تاسیسات آبی را تشریح نمائید؟
  • فعالیت های تهدید آمیز در سیستم های آبرسانی را تشریح کنید؟
  • اقدامات امنیتی و حفاظتی لازم برای مقابله با تهدیدات سیستم های آبرسانی را توضیح دهید؟
  • برنامه های پایش کیفی آب شرب در مقابله با تهدیدات امنیتی را بیان نمائید؟

منابع

  1. Dan .J. K. Securing our water supply Protecting a vulnerable Resource. Penn well. 2006.

۲- احتشامی علی. تروریسم شیمیایی تهدیدی آشکار برای امنیت عمومی. فصلنامه دانش انتظامی، سال نهم، شماره ۴، ص ۱۸۳-۱۶۷٫

۳- معصوم بیگی حسین، جلیلی قاضی زاده محمد رضا. مهندسی پدافند غیر عامل در تاسیسات آبی پایین دست سدها. دومین کنفرانس ملی سد و نیروگاه های برق آبی، اردیبهشت ۱۳۸۷ .

۴- سند راهبردی پدافند غیرعامل جمهوری اسلامی ایران، سازمان پدافند غیر عامل کشور، ۱۳۸۵٫

۵- کرمی علی، پدافند غیر عامل در حوزه بهداشت و درمان، مقدمات و آشنائی با پدافند غیر عامل. خبرنامه شماره یک پدافند غیر عامل، شهریور۱۳۸۹٫

  1. Szinicz L. History of chemical and biological warfare agents. Toxicology. 2005; 167–۱۸۱٫
  2. ۷. Bitton G. Wastewater Microbiology .3rd Ed by John Wiley & Sons. 2005; p 464-468.
  3. Larry W. Mays. Water supply system security. Mc GRAW Hill; 2004.

www.digitalengineeringlibrary.com.

  1. Tien C, Chief P.E. Drinking water security water supply system. Groundwater discharge Permit Division Maryland Department of the Environment. 1800 Washington Boulevard Baltimore, Maryland 21230.

۱۰- معصوم بیگی حسین. آشنائی با عوامل جنگ بیولوژیک، انتشارات اسپند هنر، بهار۱۳۸۲ ص ۹۹-۸۸٫

۱۱٫National Drinking Water Advisory Council. Water Security Working Group Findings. Presented to the National Drinking. May 18, 2005.p 7-16.http://www.awwa.org/files/Advocacy/Govtaff/Documents/WSWGF inalFindings_5182005.pdf.

۱۲– مؤیدی نژاد حمزه، حقی آبی امیر حمزه، جلیلی سعید. نواقص و کاستی های مدیریت بحران در شریان های حیاتی ایران. مقاله ارائه شده در سومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه ۱۳۸۶٫http://www.civilica.com/Paper-INDM03-INDM03_170.html

 منبع :وب سایت علمی و آموزشی بهداشت محیط 


مطالب به روز به سمت چپ سایت بخش آخرین مطالب مراجعه کنید)