سایت بهداشت محیط ایران

سایت بهداشت محیط ایران

بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط
سایت بهداشت محیط ایران

سایت بهداشت محیط ایران

بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط

کنترل و مبارزه با ناقلین بیماری ها

کنترل و مبارزه با ناقلین بیماری ها

مقدمه:

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود 17 درصد بار بیماری های عفونی درجهان به بیماری های منتقل شونده توسط ناقلین تعلق دارد. ایران کشوری بزرگ با جغرافیا و اقلیم بسیار متنوع است که در منطقه جنوب غرب آسیا قرار گرفته که محل برخورد سه منظقه جغرافیایی جانوری پالیارکتیک، اورینتال و افروتروپیکال (اتیوپین یا افریقای جنوب صحرا) می باشد. این عوامل سبب می شود گوناگونی جانوری و گیاهی در ایران بسیار زیاد باشد. همچنین این موضوع موجب می شود انواع مختلفی از جانوران از جمله بندپایان و جوندگان مهم از نظر پزشکی و بهداشت به وفور در نقاط مختلف کشور وجود داشته باشند. بیماریهایی نظیر مالاریا، لیشمانیازیس (جلدی و احشایی)، بیماری های ویروسی نیل غربی، تب خون ریزی دهنده کریمه-کنگو، تب سه روزه (تب پشه خاکی)، کرم های انگل منتقل شونده توسط پشه ها مانند دایروفیلاریا و ستاریا و برخی از بیماریهای دیگر که توسط ناقلین (بندپایان) منتقل می شوند در نقاط مختلف کشور گزارش شده اند و در هر سال تعدادی ازافراد یا حیوانات اهلی و دام ها را مبتلا نموده و یا به کام مرگ می برند که همراه با خسارت های انسانی و اقتصادی قابل توجه است که شامل خسارت به صنعت دامداری و دامپروری و هزینه های درمانی و بهداشتی می شود. علاوه برآن، بعضی دیگر از بندپایان خود عامل بیماری می باشند مانند گال (جرب)، پدیکلوزیس ناشی از شپش، درماتیت خطی ناشی از سوسک های پدروس و میاز ناشی از برخی مگس ها. تعدادی از بندپایان با نیش و گزش خود یا موجب سلب آسایش انسان و حیوان شده و باعث صدمات شدید و حتی ازبین رفتن بافت و در نهایتً مرگ می شوند مانند گزش پشه ها و پشه خاکی ها و سایر دوبالان خونخوار و مورد های عقرب گزیدگی و گزش برخی عنکبوت ها مانند عنکبوت بیوه سیاه. برخی دیگر مانند هیره های گرد و خاک منزل و سوسری ها در افراد ایجاد آلرژی و حساسیت می کنند. بنابراین دانستن راههای مبارزه با این جانوران اهمیت زیادی در حفظ و تأمین سلامت مردم دارد از این رو در این فصل به موضوع حشرات و جوندگان و راههای مبارزه با آنها  می پردازیم  

 

 

 

4-1  -روش های مبارزه با حشرات و جوندگان  

1.                    روشهای فیزیکی (بهسازی محیط ، نصب توری ، و .......)

2.                    روشهای شیمیایی(استفاده از سموم و حشره کش ها)

3.                    روشهای بیولوژیکی (استفاده از دشمنان طبیعی حشرات و جوندگان و یا استفاده از برخی باکتریها و ویروسها)

4.                    روشهای ژنتیکی (مانند عقیم کردن و نازاکردن حشرات و جوندگان)

از بین روشهای بالا ، دو روش فیزیکی و شیمیایی متداولترین روش برای مبارزه با حشرات و جوندگان است .

 

 

 

 

 

 

1.       سوسک (سوسری):

 

تعدادی از حشرات به دلیل نیازهای زندگی خود در محل های زندگی انسانها زندگی می کنند و ارتباط نزدیکی با آنها برقرار می نمایند که سوسکها(سوسری) از آن جمله هستند و به دلیل نیازهای خاص خود تقریباً در اکثر مناطق مسکونی و اماکن عمومی دیده میشوند . این حشره از همه مواد قابل هضم موجود در محیط تغذیه می کند و در انتقال بیماریها نیز نقش عمده ای دارد .

اهمیت عمومی و بهداشتی سوسک :

سوسری ها به دلیل داشتن رژیم غذایی همه چیزخواری و دفع مدفوع در محیط های نا مناسب زندگی (لوله های فاضلاب و توالت و غیره) می توانند در انتقال عوامل بیماریزا نقش داشته باشند. این حشرات با راه رفتن و آلوده کردن ظروف غذاخوری و مواد غذایی باعث انتقال این عوامل می شوند.

امروزه سوسک ها از آفات بسیار مهم اماکن مختلف به شمار می آیند این حشرات در منازله ، ادارات یا اماکن دیگر تخم ریزی می کنند و در غذا ، آب ، پناهگاه و گرما با انسان شریک میشوند . آنها در اماکن داخلی در تمام طول سال فعالند . سوسک ها هر نوع غذا یا نوشیدنی انسانی و حیوانی ، مواد گیاهی و حیوانی، چرم ، چسب ، کاغذ دیواری و .... را می خورند . وقتی در نظر بگیرید که سوسکی از خلط مریض مبتلا به سل و یا مدفوع بیمار اسهالی تغذیه می کند و دست و پا و بدنش به آن آلوده می شود و بعد به آشپزخانه راه پیدا می کند و روی ظروف غذاخوری و موادغذایی راه میرود اهمیت موضوع بیشتر درک میشود .

در جوامع پیشرفته این حشرات معمولاً به عنوان علامت مهمی در پایین بودن سطح بهداشت محیط ، شرایط اجتماعی و اقتصادی به شمار می روند . علاوه بر این وجود سوسک ها در آشپزخانه ، حمام ، رستوران ، بیمارستان و سایر اماکن میتواند موقعیت اجتماعی و اقتصادی این مکانها را در نظر مردم پایین آورد . این حشرات از چند راه سلامت انسان را به خطر می اندازند :

1.        موادغذایی را آلوده می کنند(از این راه هم باعث انتقال بیماری می شوند و هم باعث خسارت مالی به صاحب کالا میگردند)

2.        بوی بدی تولید می کنند

3.        عوامل بیماریزای موجود بر روی قسمتهای مختلف بدنشان را به انسان منتقل می کنند که این مسئله مهمترین اثرات سوء این حشره می باشد .

4.        گاهی اوقات ممکن است گزشهای ضعیفی خصوصاً در بین انگشتان کودکانی که به خواب رفته اند انجام دهند .

5.        ترشحات و پوسته های ناشی از تعویض جلد سوسک باعث ایجاد حساسیت میگردد .

6.        ترس از وجود سرسریها در بین ساکنین منازل و آپارتمانهای آلوده از اثرات ناخوشایند دیگر آنها است .

انتقال عوامل بیماریزا :

اهمیت بهداشتی سوسری ها ازیک طرف به علت وجود آنها در خانه ، مغازه ، انبارهای موادغذایی ، آشپزخانه ها و بخشهای تهیه موادغذایی و از طرف دیگر حضور آنها در فاضلابها و سطلهای زباله می باشد لذا آنها قادر به انتقال عوامل بیماریزا ازیک محل به محل دیگر می باشند به این ترتیب بعضی ویروسها ، تخم انگل ها ، میکروبها و قارچهای بیماریزا را به انسان منتقل می کنند .

مبارزه با سوسک و مراحل آن

الف . شناسایی محل

ابتدا باید مشخص کرد که محل اصلی آلودگی و زیاد شدن سوسک کجاست و در کدام قسمتها امکان تخم ریزی این حشره وجود دارد . بررسی نمودن شکافهای موجود در گوشه کنار ساختمان به خصوص در محلهای گرم و مرطوب مثل دستشوئیها ، آشپزخانه ، مستراح ، حمام ، زیرزمین ، اطراف قرنیزها ، کنار چهارچوب درها و پنجره ها ، اطراف عایق بندی فرها ، یخچالها و وسایل فرسوده ، پشت موتورهای دستگاهها که معمولاً دارای حرارت بیشتر است بخصوص در هنگام شب که سوسک ها فعال هستند ما را به یافتن محل اصلی تخم ریزی این حشره یاری و مبارزه با آن را آسان میسازد .

برای بیرون کشیدن سوسک ها از پناهگاههایشان و پی بردن به میزان آلودگی محل میتوان از یک اسپری که دارای نوعی حشره کش بنام پیرتروم است استفاده نمود زیرا این ترکیبات می توانند سوسک را جلب کرده و از پناهگاههایشان بیرون بشکند . وجود کپسول تخم ، پوسته بدن و مدفوع آنها نیز میتواند ما را به محل اصلی آلودگی راهنمایی کند .

ب . تعیین نوع سوسک

برای موفقیت بیشتر مبارزه با سوسک تعیین نوع آنها لازم است . سوسک هایی که به محیط انسانها وارد میشوند و از نظر بهداشتی اهمیت بیشتری دارند عبارتند از سوسک آلمانی و سوسک آمریکائی ، سوسک شرقی ، سوسک استرالیائی ، سوسک اثاثیه یا نوار قهوه ای . سوسک آلمانی از مقاومترین نوع سوسک هاست . کپسول تخم سوسک ها تقریباً شبیه لوبیا قرمز است و از هر یک تخم بسته به نوع سوسک 14 تا 48 نوزاد بیرون می آید .

انواع مبارزه :

الف . مبارزه فیزیکی ـ بهسازی محیط

ب . مبارزه شیمیایی ـ سمپاشی

الف . بهسازی محیط

بهسازی محیط اساسی ترین راه مبارزه با سوسک ها است که در این روش لازم است پناهگاههای سوسک را از میان برداریم برای اینکار باید :

1.        چهارچوب درهای فرسوده عوض شود .

2.        کلیه شکافهای دیوارها ، کف ، سقف ، درزهای بین پله ها و غیره با سیمان یا مصالح دیگر ساختمانی دقیقاً گرفته شود . بندکشی بین کاشیها ، بین دیوار و کف و حاشیه اطراف قرنیزها تجدید شود . اینکار مانع بیرون آمدن نوزاد سوسک از تخم هایی است که در شکافها گذاشته شده است .

3.        رعایت نظافت و بهداشت ساختمانها ، جمع آوری و حمل و دفع بهداشتی زباله

4.        جلوگیری از ریخت و پاش موادغذایی

5.        پوشاندن مجاری فاضلاب با توری مناسب و استفاده از توری ریز در مدخل هواکش فاضلاب و دهانه لوله های فاضلاب و ....

 

 

مبارزه شیمیایی(سمپاشی)

با استفاده از سموم حشره کش نیز میتوان به عنوان اقدام تکمیلی به مبارزه با سوسک پرداخت که به روش محلول پاشی ، گردپاشی ، طعمه گذاری و .... انجام میشود برای انتخاب سم و نحوه و زمان سمپاشی بهتر است با مراکز بهداشتی(واحد بهداشت محیط ) و شرکت های خدماتی مبارزه با حشرات و جانوران موذی دارای پروانه فعالیت از وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی ،مشاوره نمود .

 

6.     مگس خانگی

7.                   شاید به جرأت بتوان گفت مگس خانگی( Musca domestica ) ، یکی از مهمترین حشراتی است که اهلی و  به زندگی همراه انسان و در اماکن مورد استفاده او کاملاً عادت کرده است.

8.                   همان گونه که گفته شد از هرماده غذایی تغذیه می کند و بر روی هر ماده ای که بتواند بعنوان غذا برای ایجاد لاروها از آن استفاده نماید، تخمگذاری می کند. مواد غذایی  مانند مواد قندی، شیر، پسمانده غذاها، مدفوع انسان و یا حیوان، ادرار، خلط و ترشحات چرکی، زباله ها،گیاهان در حال فساد و بطور کلی هر ماده غذایی مایع یا جامدی که قابل حل در بزاق مگس باشد در رژیم غذایی مگس خانگی قرار دارند.

9.                   مگس خانگی انسان را نمی گزد اما به علت انتقال عوامل بیماری زا توسط دست و پا و بدن خود از مدفوع یا حیوانات مرده به مواد غذایی یا اماکن تهیه مواد غذایی از نظر بهداشتی دارای اهمیت زیاد است. مگس خانگی قدرت رشد و تکثیر بسیار بسیار بالایی دارد و سیکل تخم تا تخم آن ( تخمگذاری تا تبدیل به حشره بالغ تخمگذار) به طور معمول ده روز و در شرایط ایده آل حتی بین پنج تا شش روز می باشد.

10.               هر چند عمر مگس خانگی کم( بین دو تا چهار هفته) می باشد، ولی بر اساس یک محاسبه ساده و با احتساب یک دوره ده روزه برای چرخه تخم تا تخم، چنانچه یک جفت مگس برای مثال در اول بهار تخمگذای کنند و با فرض اینکه هیچکدام از تخمهای آنها از بین نرود، تا اول مرداد ( دوره 4ماهه) تعداد مگس تولید شده معادل 000/000/000/000/000/010/191 عدد خواهد شد که قادر خواهند بود سطح کره زمین را تا ارتفاع 5/1 متر بپوشانند.

11.               هر چند عوامل بیولوژیک و شرایط اقلیمی باعث مرگ و میر و تلفات زیاد مگسها شده و چنین جمعیتی هیچگاه ایجاد نخواهد شد ولی بهر حال در شرایط مناسب، جمعیت مگسها طی چند هفته بصورت تصاعدی و انفجاری افزایش می یابد.

12.               بیشترین تهدیدات مگس باتوجه به عادات تغذیه ای خاص آن، تماس ها و رفت وآمدهای مکرر بین محل های آلوده، توالتها و محلهای تجمع و دفع زباله از یک طرف و ظروف و محل های مورد استفاده توسط انسان از طرف دیگر، و نیز شرایط فیزیکی بدن مگس که عوامل پاتوژن مختلف را براحتی جذب و حمل می کند، مربوط به انتقال مکانیکی عوامل بیماریزای متعدد می باشد. در این میان انتقال عوامل بیماریزا توسط مگس، به دلیل قدرت پرواز نسبتاً بالای مگس که روزانه 4 تا 3 کیلومتر و گاه تا بیش از 30کیلومتر ذکر شده،‌ بشدت تشدید  می گردد.

 

 

 

 

چرخه زندگی :



در زندگی مگس چهار مرحله مجزا وجود دارد :تخم ،لارو،شفیره و بالغ

طول چرخه زندگی مگس بسته به درجه حرارت از تخم تا بالغ 6تا 42 روز است. طول زندگی مگس خانگی معمولاً 2تا 3 هفته است. که در شرایط سردتر ممکن است تا 3ماه هم طول بکشد.

تخم ها معمولاً روی توده های مواد آلی مانند کود و زباله گذاشته شده و در عرض چند ساعت باز میشوند.لاروهای جوان به داخل مواد محل تکثیر نفوذ میکنند.آنها به اکسیژن هوا نیاز دارند.بنابر این در جایی میتوانند زندگی کنند که به هوای تازه کافی دسترسی داشته باشند.وقتی محیط لاروی بیش از اندازه مرطوب باشد،آنها فقط میتوانند در سطحی که خشک تر است زندگی کنند.در حالی که در محیط لاروی خشکتر آنها چند سانتیمتر به داخل نفوذ می کنند.

طول دوره لاروی حداقل سه روز است ولی ممکن است تا چند هفته طول بکشد.این دوره به درجه حرارت ،نوع و مقدار مواد غذایی بستگی دارد. وقتی مراحل تغذیه ای مگس کامل شد،لارو سن سوم به نقاط خشکتر مهاجرت کرده ودر خاک نفوذ میکندو یا در زیر خاشاک پنهان و تبدیل به شفیره میشود.شفیره جسمی گپسول مانند به نام پوپاریوم تشکیل داده و در آن به بالغ تبدیل میشود دوره شفیرگی بین 2تا 10روز استکه در پایان این دوره مگس به قسمت بالای پوپاریوم فشار آورده و آن را پاره میکندو از راهی که باز کرده   خود را به سطح خاک میرساند. به زودی پس از خروج از شفیره مگس بالهای خود را باز کرده و بدنش خشک و سخت میشود. مگس بالغ خاکستری رنگ بوده 9-6 میلی متر طول و پشت سینه اش 4 نوار طولی سیاه رنگ دارد چند روز طول میکشد تا مگس قادر به تولید مثل شود .تحت شرایط طبیعی مگس ماده در طول زندگی خود به ندرت بیش از 5 بار تخم گذاری میکند و هر بار بین 120تا 130 تخم میگذارد. مگس های بالغ به طور عمده در طول روز فعال بوده، تغذیه و جفت گیری می کنند. آنها معمولاٌ در شب استراحت میکنند.اگر چه تا حدی قادر به سازش با نور مصنوعی هستند.



مبارزه و کنترل:



 روش های کنترل فیزیکی:


هر چند روش های مختلفی برای کنترل مگس وجوددارد، اما مبارزه با آنها بهتراست با رعایت مسائل بهداشتی و بهسازی محیط صورت گیرد. این شیوه ها نتایج طولانی در بر دارد. ضمن اینکه مقرون به صرفه تر است و معمولا منتج به نتایج بیشتری است.



مهمترین و متداولترین روشهای مبارزه فیزیکی با مگس خانگی



کاربرد روشهای کنترل فیزیکی آسان است و برای اجتناب از مشکلات روشهای شیمیایی مانند مقاومت حشرات به حشره کشها مفید است.


1- نصب توری روی پنجره ها، درها و سوراخهای تهویه:


در این روش از ورود مگس ها به داخل ساختمانها با قرار دادن توری درب و پنجره ها، هواکشها و غیره می توان ممانعت بعمل آورد. توری ها باید از جنس ضد زنگ مانند پلاستیک، مس یا آلومینیم با ریزی برابر 16 رشته در 1 اینچ (5/2 سانتیمتر ) باشند. معمولاً نصب توری برای پنجره ساختمانها  از طبقه چهارم به بالا ضروری نیست.

 

2- بکاربردن پشه بند روی تختخواب و گهواره بچه:


این روش فیزیکی  بدلیل داشتن فضای کوچک تحت کنترل راحت بوده و مانع از اذیت و ورود و در نتیجه انتقال عوامل بیماریزا به نوزادان و کودکان می گردد و در واقع یک ابزار حفاظتی می باشد.

 

3- کشتن مگسها توسط مگس کش دستی یاکاغذهای چسبنده و نوارهای چسبان:


نوارهای چسبان از سقف آویزان شده و بدلیل داشتن شکر مگسها را جلب می کند. مگسهایی که روی نوار فرود می آیند، از طریق چسب به دام می افتند. چنانچه نوارها کاملاً با گردوخاک ویا مگس های به دام افتاده پوشیده نشده باشند، برای چند هفته قابل استفاده هستند.


4- تمیز نگهداشتن توالت وپوشاندن آن بعداز استفاده:


بر همه روشن است که عواملی که مگسها را در توالتها بسوی خود می کشد، آن دسته از  فضولات انسانی  است که به طور کامل  شسته نشده و بطور بهداشتی دفع نگردیده اند و قطعاً در صورت تمیز نگه داشتن کاسه توالت و استفاده از سیفون و همچنین شتر گلو، وجود مگس به حداقل رسیده و این امر باعث می گردد انتقال عوامل بیماریزا انجام نگردد.

ب- 5- نگهداری زباله در زباله دان دربدار وجمع آوری بهداشتی و مرتب

 

 6- پوشانیدن مواد غذایی یا نگهداری آنها در ظروف سربسته

 7- تمیزنگهداشتن مراکز تهیه وتوزیع و فروش مواد غذایی

 8- احداث توالتهای بهداشتی به منظورپرهیز از استفاده از فضای آزاد

 9- دفع بهداشتی لجن و فاضلاب

10- تله های نوری ماورای بنفش

11- استفاده از پرده هوا

12- دربهای دارای چشم الکترونیکی

13= تله های مگس گیر



روشهای کنترل شیمیایی مگس



 روش های شیمیایی مختلفی برای کنترل مگسها وجود دارد. قبل از این که این مورد پذیرفته شود، بایستی تولید مثل جمعیت مگسهای محلی، عادات استراحت و تغذیه آنها و حشره کشهایی که مگسها در مقابل آنها مقام شده اند، کاملاً مورد مطالعه قرار گیرد. با فرض اینکه، حشره کشهایی که در اَشکال مختلف، مگسها نسبت به آنها مقاوم شده اند، گسترده می باشند، و با فرض تعداد محدود حشره کشهای قابل دسترس، شدیداً توصیه می شود که حشره کشها، عاقلانه به کار برده شوند و با مدیریت مؤثر مهار مقاومت، پشتیبانی گردند

 

13.        پشه ها:



پشه ها از مهم ترین حشرات خونخوار هستند که باعث ایجاد مزاحمت و بیماری در انسان و سایر پستانداران و پرندگان میشوند در مناطق دور از دریا ، مزارع برنج و زمین های مرطوب ، پشه های زیادی تولید میشوند و هر ساله باعث بوجود آمدن مشکلاتی میشوند گودالهای آب ، ظروف آبخوری پرندگان و قوطی های خالی و لاستیکهای کهنه اتومبیها از محل های بسیار خوب برای زادوولد پشه ها در شهرها هستند .

اهمیت پشه ها از نظر بهداشتی

1.        پشه های ماده می گزند و خون را می مکند

2.        در محل گزش سوزش و خارش ایجاد می شود و ممکن است باعث انتشار بیماریهای مختلف نیز بشود(مثل مالاریا)

مبارزه با پشه ها در اماکن

از بین بردن محل های تخم ریزی پشه از قبیل آبهای راکد ، پوشاندن درب مخازن ذخیره آب ، زهکشی و از بین بردن آبراهه های پشت بام ، تعویض ظروف آب مصرفی دامها و گلدانها و غیره بطور روزانه

اقدامات پیشگیری

1.        خوابیدن در توری پشه بند و بکاربردن دور کننده حشرات ـ نصب توری بر درها و پنجره ها و هواکش ها

2.        پوشانیدن روی آبهای راکد ، چاه ، دستشوئی و مستراح و غیره با نفت پاشی روی آنها

مبارزه با پشه در اطراف اماکن

3.        زهکشی آبهای راکد از قبیل گودالها و چاله ها و ....

4.        جلوگیری از جمع شدن آب هرز اطراف منابع آب

5.        سوراخ کردن و بریدن قوطی های کنسرو و حلب های خالی بطوریکه در آنها آب جمع نشود ، بریدن لاستیک های کهنه موقع دور انداختن و قراردادن آنها بنحوی که آب در آن جمع نشود ، پرکردن چاله های زمین و درختان که در آنها آب جمع میشود .

6.        جمع آوری اشیاء اضافی که ممکن است بنحوی آب باران در انها جمع شود .

7.        نفت پاشی یا روغن پاشی سطح آبهای راکدی که نمی شود آنها را زهکشی کرد

8.        جایگزین کردن انباره های توات به چاه جاذب

9.        گرفتن درز و شکاف مخازن فاضلاب و نصب توری بر روی هواکش آنها

کــک


این حشره در خانه ها ، شکاف روی خاک های شل ، دیوار و زمین ، زیر قالی ، زیرزمین ها ، انبارها ، اصطبل ، خاکروبه ها و لانه موش ها و ..... زندگی می کند . کک در بدن انسان ، سگ ، گربه و موش خونخواری می کند .

نقش بیماریزائی :

کک میزبان مشترک برای انسان و موش ، انسان و خوک ، انسان و سگ است و باعث انتقال بیماری طاعون و تیفوس به انسان می گردد و با نیش خود تولید جراحات پوستی کرده ، موجب ناراحتی انسان می شود .

راه های مبارزه

در خانه و سایر اماکن باید حداکثر نظافت را رعایت کرد . ترک ها و شکاف های در و دیوار و فرش ها و غیره باید تمیز نگهداشته شود . جاروکردن اتاق ها و نظافت منزل و گردگیری اثاثیه اهمیت زیادی در مبارزه با کک دارد .انهدام لانه جوندگان و دفع بهداشتی زباله که محیط مناسبی برای رشد نوزاد کک می باشد اقدامی ضروری است .

 

کنــــه

کنه روی حیوانات اهلی ، جوندگان درختان و در اصطبل ها زندگی می کند کنه انگل بدن حیوان و انسان است .

نقش بیماریزائی :

در اثر خونخواری ایجاد خارش ، سوزش و کم خونی می کند و ممکن است بیماری تب راجعه را به انسان منتقل نماید .

راههای مبارزه

1.        طویله ها و خانه های گلی محل مناسبی برای رشد کنه می باشد ، پس باید آنها را با مصالح ساختمانی مناسب بهسازی کرد .

2.        برای حفاظت انسان از نیش کنه ها باید در مناطق روستائی از پشه بند و تخت استفاده شود و پایه های تخت در ظرفی محتوی نفت قرار گیرد تا کنه ها نتوانند از آن بالا روند .

3.        ایجاد حمام ضد کنه برای حیوانات که این حمام به شکل دالانی تعبیه می شود . داخل این دالان را از مایع ضد کنه پر می نمایند و حیوان کنه دار را داخل این حمام کرده و او را مجبور به شنا می کنند تا طول حمام را با شنا طی کرده و از طرف دیگر خارج شود . البته قبل از حرکت به داخل حمام ، ابتدا حیوان را مجبور به خوردن آب می نمایند تا در مسیر حمام نیاز به آب نداشته باشد . در غیر اینصورت حیوان مسموم خواهد شد .

4.        در بعضی از روستاها پس از مدتی که دام در اصطبل نگهداری شد اصطبل را میسوزانند تا کنه هایی که به دیوار چسبیده یا داخل شکاف ها قرار دارند به وسیله حرارت از بین بروند . البته باید نظافت اصطبل و سمپاشی و شستشوی حیوانات به موقع انجام شود .

 

ساس

ساس تختخواب قرن ها با انسان در ارتباط بوده است این انگل خونخوار را هنوز می توان در کشورهای پیشرفته خصوصاً در نواحی فقیرنشین مشاهده کرد . اهمیت بهداشتی اصلی آنها خارش و آزار و اذیت ناشی از گزش است .

ساس ها شب تغذیه می کنند و در طول روز درون درزها و شکاف ها پنهان می شوند مخفیگاههای این حشرات شامل درزهای تشک ها ، شکاف جعبه ها ، فضای زیر ستون ها ، قسمت هایی از کاغذ دیواری که از دیوار جدا شده باشد ، قاب عکس ها و ..... است .

با توجه به اینکه ساس های تختخواب در تمام مراحل زندگی خود خونخوار بوده و شب فعال هستندو قادرند تا از روی لباس و ملافه نیز اقدام به خونخواری نمایند و با توجه به اینکه بیشترین زمان استراحت انسان نیز شب می باشد، لذا تقارن زمان فعالیت  ساس با زمان استراحت انسان، می تواند اوقات آزار دهنده ای را برای انسان بوجود بیاورد. به همین جهات کنترل ساس از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

 

روش های شناسایی آلودگی به ساس تختخواب را می دانید؟



برای اینکار باید در محلهای احتمالی اختفای ساس ها به جستجوی حشره زنده   ، پوسته های نمفی خالی ، تخم و یا مدفوع آنها پرداخت . مدفوع این حشرات به صورت لکه های قهوه ای تیره یا سیاه رنگ روی ملحفه ، دیوار و یا کاغذ دیواری قابل مشاهده است .خانه های دارای آلودگی شدید به ساس بوی نامطبوع دارند.با توجه به اینکه  ساس ها هنگام روز در مکانهای تاریک و خشک ، شکافهای دیوار و کف ساختمان ، شکاف های تختخواب ، تشک ،مبلمان و .. استراحت میکنند لذاجهت کنترل ساس ها تمیز کردن دقیق مناطق مذکور از اهمیت بسزایی بر خوردار است .

به خاطر خصوصیات ویژه ساس، از جمله طبیعت مرموز این حشره، اندازه بخصوص آن و پوشش سخت بدنش باعث می شود وجود ساس در مکانهای آلوده تداوم یابد. ساس در طی روز در جاهای مختلف پنهان می شود و در ساعات آرام شب بر روی بدن انسان خونخواری می کند. به طور معمول عمل خونخواری قبل از طلوع آفتاب انجام می پذیرد و بعد از خونخواری ساس ها به پناهگاههای خود باز می گردند.

ساس بالغ، قهوه ای رنگ، دارای بدنی تخت و بیضی شکل است که طول بدنش قبل از خونخواری به ۴تا ۵ میلیمتر می رسد. بعد از خونخواری، بدن ساس به رنگ قهوه ای متمایل به قرمز در می آید. ساس ها در طی هر ۵ مرحله نمفی و قبل از هر بار تخم ریزی نیاز به خونخواری پیدا می کنند. گرمای بدن انسان و دی اکسید کربن عمل بازدم انسان، ساس ها را به خود جلب می کند.

ساس تختخواب میربان های دیگر مانند خفاش، مرغ و حیوانات اهلی را نیز مورد تهاجم قرار می دهد. به طور معمول عمل خونخواری قبل از طلوع آفتاب انجام می پذیرد و بعد از خونخواری ساس ها به پناهگاههای خود باز می گردند.

 

 

انتشار ساس

محل زندگی انسان، آشیانه پرندگان و لانه خفاش مناسبترین مکان برای زندگی ساس است، زیرا هم محل مناسبی برای پنهان شدن ساس است و هم موجوداتی در آن ساکن هستند که ساس می تواند بر روی بدن آنها به خونخواری بپردازد. چهارچوب پنجره ها، پشت قاب عکس، درز و شکاف داخل دیوار، اثاثیه منزل، پشت کاغذ دیواری ها و صفحات چوبی یا زیر فرش و موکت و حتی چینهای پرده بهترین پناهگاه برای ساس می باشد.

 

اهمیت بهداشتی ساس

5.        ساس بدن را می گزد و خون را می مکد

6.        گزش آن باعث خارش ، تورم و التهاب میگردد

7.        بوی نامطبوع ایجاد می کند

8.        خواب و آرامش انسان را مختل می کند .

 

 

روش های کنترل ساس تختخواب :

اقدامات پیشگیری :

9.        از ورود اتفاقی ساس به اماکن از طریق لباس ، ملحفه ، جعبه ها ، مبل و صندلی و چمدان و ..... جلوگیری شود .

10.    از لباسها و رختخواب افراد دیگر استفاده نکنید .

 

 

 

کاهش آلودگی :

11.    وسایل آلوده را از محل خارج کرده و با زدن ضربه و تکان دادن ساس ها را از آنها جدا کنید

12.    روی وسایل فلزی و قاب عکس ها با ریختن آب جوش میتوان ساس ها را جدا کرد

13.    از سموم مناسب برای سمپاشی مخفیگاه آنها استفاده کنید .

 

 

مبارزه شیمیایی با ساس تختخواب



مابین سالهای 1950 و 1970، تعداد ساسهای تختخواب از طریق سمپاشی ابقایی با DDT و سایر حشره کشها، کاهش قابل ملاحظه ای یافت، و تقریباً در بسیاری از جوامع منطقه معتدله، ریشه کن شد. به هر حال، در طی دهه 1990، تعداد آنها در بیشتر کشورهای توسعه یافته، افزایش قابل توجهی یافت، که ظاهراً به علت سفرهای
بین المللی بیشتر و پیدایش مقاومت نسبت به حشره کشها بود.

کنترل سیمکس لکتولاریس و سیمکس همی پتروس، شامل کاربرد سمپاشی ابقایی داخلی یا گردها، جهت پناهگاههای آنها و در روی سطوحی است که ساسهای تختخواب برای رسیدن به میزبان بر روی آن می خزند. چارچوب تختخوابها و تخته و میله های آن، هر دو نوع تختخواب چوبی و فلزی، درزها، نوارها و لبه ها و
دکمه های تشکها، شکافها و درزها و ترکهای دیوارها و کف اتاقها، چارچوب درها و پنجره ها و محلهای لولا و مفصل و اتصال در اثاثیه، بایستی سمپاشی گردند. باید مراقبت نمود که حشره کش، به داخل درزها و شکافهایی که ساسها در آن مخفی شده اند، نفوذ کند.

کمتر احتمال می رود که پتوها و ملافه ها و لحاف ها، در معرض آلودگی ساسها قرار بگیرند؛ اما اگر این مشکل اتفاق افتاد، بایستی این وسایل را در آب گرم شسته و در آفتاب خشک نمود یا با اتوی داغ (خشک شویی هم ساسها را از بین می برد)، اتوکشی کرد. اقلامی را که نتوان تحت عملیات حرارتی قرار داد، باید در کیسه های پلاستیکی آب بندی (درز بندی) شده گذاشته و در فریزر (دمای 18- درجه سانتیگراد) به مدت 24 ساعت قرار داد تا ساسها از بین بروند.

سموم پایرتروئیدها به طور گسترده ای در زمینه مبارزه شیمیایی مورد  استفاده قرار می گیرند؛ به دلیل اینکه، اولاً این حشره کشها، خیلی فعالند؛ ثانیاً تحریک آزاردهنده ای (از طریق ریختن حشره کش به طور ناگهانی و با فشار) بر روی ساسها ایجاد می کنند.

در حال حاضر، تنظیم کننده های رشد حشرات، عامل مهمی در کنترل ساسهای تختخواب هستند، به خصوص برای آنهایی که نسبت به حشره کشهای متداول مرسوم، مقاوم شده اند. تاثیر مخلوط پایرتروئیدها با تنظیم کننده های رشد حشرات، در کنترل آلودگی ساسهایی که صرفاً نسبت به پیرتروئیدها مقاوم شده اند، ثابت شده است.

سمپاش های دستی،[1] اسپری های هوای فشرده[2] و گردپاشها،[3] جهت کاربرد حشره کشها استفاده می شوند. برای دیوارها، پایه ها و ستونها و کف اتاقها، سمپاشی باید در نقاطی که حالت وازده (از رَده خارج شده) پیدا کرده به میزان 1 لیتر در 25-50مترمربع به کار رود. برای سایر سطوح، حشره کش را بایستی مستقیماً در درزها و شکافها به کار برد.

پارچه های نرم زیرین اثاثیه مبله منزل، مانند پایه های کاناپه (نیمکت مبلی نرم و فنری) و روکش پارچه ای مبل، بایستی برش زده، باز شود و حشره کش در چارچوبها و سطوح داخلی آن به کار رود. صرفاً سمپاشی کامل با
حشره کش رسوب دهنده، می تواند جهت رفع آلودگی ساسها کافی باشد؛ به هر حال، بایستی بعد از 4-6 هفته، جهت اطمینان از اینکه، نمف های بیرون آمده از تخمهای مخفی شده، از تاثیر باقیمانده حشره کش در امان نمانده باشند، بررسیهایی انجام شود.

اگر آلودگی ساسها ادامه یابد، باید سمپاشی مجدد در فاصله زمانی کمتر از 2 هفته، انجام شود. در صورت امکان، بستر خواب کودکان، از جمله تختخواب نوزاد، بایستی به جای کاربرد حشره کشهای ابقایی، با روشهای فیزیکی، پاکسازی گردد. باید زمان کافی در نظر گرفت تا تشک های سمپاشی شده، قبل از استفاده، کاملاً خشک شوند. سمپاشی ابقایی را باید در اول روز انجام داد تا رسوب ته نشین شده در اتاقها، قبل از اینکه اتاقها در هنگام شب توسط ساکنین اشغال شود، کاملاً خشک شوند.

پشه بندهای آغشته شده با حشره کشهای پیرتروئید، که جهت کنترل مالاریا به کار می روند ، تاثیر زیادی در حذف گزش ساسهای تختخواب دارند. در برخی مناطق، این مسئله، مشوق اصلی مردم جهت استفاده از این توریها به طور منظم بوده است. در مناطقی که ساسها نسبت به توریهای متداول سمپاشی شده و مورد استفاده، مقاوم شده اند؛ استفاده از سایر حشره کشها یا مخلوطی از حشره کشها با تنظیم کننده های رشد حشرات، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.

امروزه ، حشره کش های انتخابی برای مبارزه با این ساس ها به طور عمده پایروتروئیدهای مصنوعی مانند سیپرمترن ، سیفلوترین  ، دلتا مترین ، پرمترین ، لامبداسیها لوترین و فنپروپاترین هستند . اگرچه اغلب از حشره کش ها ی استفاده شده ی قبلی گران ترند ، ولی اثرات ابقایی طولانی تری دارند ودر دز کمتری به کار میروند واز این رو با صرفه ترند .

 

 

شپش:

 

شپش بدن یک انگل خارجی خونخوار بدن انسان است شپش سر و بدن تقریباً شبیه به هم هستند اما شپش سر بیشتر روی پوست سر و شپش بدن روی بدن یا لباس دیده می شود . شپش بدن معمولاً در شرایط غیربهداشتی و ازدحام جمعیت ، میتواند شیوع یابد .

شپش بدن می تواند بیماری تیفوس ، تب خندق و تب راجعه را انتقال دهد . به غیر از انتقال بیماری ، شپش بدن ممکن است باعث حساسیت شدید پوستی گردد که از مشخصات آن بروز تورم خفیف و دانه های قرمز در اطراف محل گزش می باشد .

برخی از افراد نسبت به مواد تزریق شده از طریق گزش شپش حساسیت دارند ممکن است پوست بدن در اثر هجوم شپش کنده شده و باعث بروز زردزخم یا اگزما گردد .

 

راههای کنترل

14.    تعویض متناوب لباس

15.    شستشوی لباسهای آلوده در آب خیلی گرم یا خشکشویی کردن آنها

16.    استفاده از لوسیون ها و شامپوهای ضد شپش

شپش سر

شپش سر ظاهر و رفتاری تقریباً شبیه به شپش بدن دارد اما محدود به پوست سر می باشد . شپش سر مشکل بهداشتی خاص برای افراد مبتلا بوجود نمی آورد اگرچه ممکن است منجر به خارش و ایجاد آلودگی ثانویه در اثر خراشیدگی پوست شود . ولی تأثیرات مهم و منفی آن احساس خجالت زدگی در محیط اجتماعی است .

کنترل آلودگی

17.    درمان انفرادی با استفاده از شامپوهای ضد شپش

18.    جداکردن تخم شپش از موها در حد امکان

19.    رفع آلودگی از لوازم شخصی فرد بیمار(لباس ـ کلاه ـ شانه ـ بالش و .....) یکی از مهمترین کارها در کنترل شپش سر درمان هم زمان کلیه اعضاء مبتلا در یک خانواده است .

برای جلوگیری از مبتلا شدن به شپش :

در مورد سر :

20.    مرتباً موها شسته شوند

21.    از وسایل شخصی دیگران استفاده نشود.

در مورد بدن :

22.    بدن را تمیز نگهداشته مرتباً حمام کنند و لباسهای تمیز بپوشند

23.    وسایل خواب مرتباً شسته شوند .

24.    لباس و وسایل خواب هر کسی مخصوص به خودش باشد .

برای رهائی از شپش اقدامات زیر را نیز میتوان انجام داد :

در سر :

25.    با شانه ریز مرتباً موها شانه شوند و با دست شپش و تخم شپش را از سر جدا کنید .

26.    مخلوط نفت با روغن نباتی(به نسبت 1 به یک) به موهای آلوده مالیده شود سپس با یک حوله روی آن را بپوشانید یک ساعت بعد شستشو دهید .

در بدن :

27.    ملحفه و لباس ها را با آب و صابون شسته و بجوشانید

28.    وسایل خواب و لباس ها را در محل سرد مدت یکماه نگهداری کنید .

29.    لباسها را با حرارت 70 درجه ضدعفونی کنید .

30.    روی محل گزیدگی شپش را نخارانید چون ممکن است موجب بیماری شود .

31.    از اتوی داغ برای لباس ها بخصوص درز لباسها استفاده کنید .

 

موش :

موش از جمله جوندگانی است که از دو جنبه دارای اهمیت است .

الف . از نظر اقتصادی :

خسارت موش به مزارع ، محصولات کشاورزی و موادغذایی ، از بین بردن و ضایع نمودن کالا و اشیاء ، کابل های برق و تلفن و ایجاد آتش سوزی هر ساله میلیون ها تومان خسارت ببار می آورد .

ب . از نظر بهداشتی :

32.    روی بدن موشها کک و کنه های ریز زندگی می کنند که انتقال دهنده طاعون ، تیفوس موشی و برخی از مسمومیت های غذایی به انسان است .

33.    فضله موش غذا را آلوده میسازد

34.    موش می تواند بیماری یرقان یا ادرار خونی را از طریق ادرار خود منتقل سازد

35.    گازگرفتگی موش ممکن است منجر به انتقال بیماری تب گازگرفتگی موش شود .

موشهای مهم از نظر بهداشتی

سه گونه از موشهای اهلی هستند که اهمیت بهداشتی جهانی دارند این سه گونه عبارتند از :

1.        موش فاضلاب(راتوس نروژیکوس) این موش در مناطق شهری الوده معمولاً در داخل و اطراف منازل در زیرزمین ها ، انبارها ، کشتارگاهها ، بندرگاه و اطراف مجاری فاضلاب لانه میسازد .

2.        موش سقف(موش کشتی یا موش سیاه یا راتوس راتوس)این موش در داخل منازل و اماکن در داخل دیوارها و سقف خانه ها و مغازه ها ، محلهای نگهداری موادغذایی ،  انبارها ، بازارها و وسایل حمل موادغذایی لانه می کند .

3.        موش خانگی(موش موس کولوس)این موش هم در اماکن شهری و هم در اماکن روستائی در محلهای نگهداری موادغذایی دیده میشود

عوامل مؤثر در ازدیاد موش : زباله ، نخاله های ساختمانی ، ساختمانهای نامناسب و ضد موش نبودن آنها ، بی اعتنایی به موازین بهداشتی ، ریختن پسماندهای موادغذایی در جویها و کانالهای فاضلاب و زمینهای اطراف مناطق مسکونی و .....

راههای مبارزه  :

برای مبارزه با موش مؤثرترین راه بهسازی محیط است راههای دیگری از جمله استفاده از سموم ، تله ، استفاده از دشمنان طبیعی آنها وجود دارد ولی همانطور که گفته شد بهترین و مؤثرترین روش بهسازی محیط است . موش برای تولید مثل و زیاد شدن جمعیت احتیاج به غذا ، آب و پناهگاه دارد در صورتیکه با سالمسازی محیط شرایط را طوری نامناسب سازیم که موش به این سه عامل دسترسی نداشته باشد بزرگترین گام را برای پیشگیری و مبارزه با این حیوان موذی برداشته ایم . بنابراین بهسازی محیط یعنی نامناسب نمودن محیط برای جلب و تکثیر موش که مؤثرترین روش برای مبارزه است . بدین منظور اقدامات زیر توصیه میگردد :

1.        زباله در ظروف سربسته نگهداری شده و به موقع دفع گردد .

2.        سوراخهای بزرگتر از 6 میلیمتر با سیمان و خورده آهن یا شیشه مسدود گردند .

3.        یک نوار 10 سانتیمتری پلاستیک صیقلی در پایین پنجره ها نصب گردد .

4.        شاخه درختهایی که خیلی نزدیک به سقف اماکن است بریده شود .

5.        اطراف اماکن کامالً تمیز و خالی از وسایل اضافی باشد

6.        ساختمان انبارها ، رستورانها ، مغازه ها و محلهای نگهداری موادغذایی برای جلوگیری از ورود موش مجهز باشد.

7.        مجاری فاضلاب و آبهای سطحی و کابلهای برق دارای حفاظهای مناسب باشند تا از ورود موش به اماکن جلوگیری شود .

8.        سوراخهائی که به سیستم فاضلاب و هواکشها منتهی میشود دارای حفاظ مناسب باشد .

9.        جمع آوری و حمل و دفع زباله بدرستی انجام گیرد .

10.    موادغذایی در شیشه ها و قوطی و پیت های کاملاً دربسته نگهداری شوند .

11.    از نشت آب جلوگیری شود و شیرهایی که چکه می کند تعمیر گردند .

12.    گونی های غلات روی پایه قرار گیرد و هر 2 ماه یکبار جابجا گردند .

 

 

 

نکات مهم :

آیا می دانید جهت استفاده ازخدمات شرکت های سمپاشی، در هنگام مواجهه با ناقلین بیماری ها ( حشرات و جانوران موذی) در منازل و اماکن عمومی به چه نکاتی باید توجه نمود؟

-در هنگام نیاز به دریافت خدمات از شرکت های خدماتی مبارزه با حشرات و جانوران موذی در اماکن عمومی و خانگی که از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دارای مجوز هستند بایستی استفاده نمود. نکته حائز اهمیت در هنگام قرارداد با شرکت های مذکور، رویت پروانه دارای اعتبار آنها می باشد. جهت استعلام از مدت اعتبار و صحت  پروانه ، میتوان به سایت معاونت های بهداشتی دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور مراجعه نمود.

-روش های کاهش خطر در هنگام کار با آفت کش ها و سموم را میدانید؟

برای به حداقل رساندن خطرات مرتبط با آفت کش ها انجام دو چیز حائز اهمیت می باشد .

الف) استفاده از آفت کش هایی با سمیت کمتر

ب)  استفاده از  تجهیزات حفاظت فردی.

"باید در استفاده از  آفت کش ها یک تغییر نگرش صورت بگیرد  تا استفاده از تجهیزات حفاظت فردی  یک فرهنگ گردد."


خواندن و عمل کردن  برچسب آفت کش مورد استفاده ، نه تنها  یک قانون است،  بلکه اطلاعات موجود بر روی آن به محافظت از افراد و محیط زیست کمک می کند.

راه های ورود سموم به بدن از طریق پوست، بلع، چشم و تنفس می باشد.

قانون طلایی در مبحث کمک های اولیه ،این است که سم وارد شده به مصدوم ، تا حد امکان رقیق گردد تا از صدمات و آسیب های بیشتر جلوگیری بعمل آید.

اگر بر روی پوست ریخته باشد ، بایستی  هر  چه سریعتر لباس های آلوده را خارج کرده و با آب ولرم پوست را شستشو داد. هرگز نباید از آب گرم و یا ساییدن زیاد پوست راشستشو داد زیرا این عمل باعث باز شدن بیشتر منافذ پوست شده و در نتیجه سم بیشتر اثر میکند.

اگر چشمها ، آلوده شده باشند بایستی با آب تمیز به مدت 15 دقیقه چشم ها را شستشو داد.

در صورت آلودگی از طریق تنفس، هرچه سریعتر مصدوم را بایستی به هوای آزاد انتقال داد .

در صورت بلع ، در بعضی مواقع بایستی بیمار را وادار به استفراغ کرد.. موارد ایمنی بر روی برچسب آفت کش ها ذکر می گردد مثلا در بعضی مواقع توصیه به خوردن آب آشامیدنی و یا شیر میگردد.تا هر چه بیشتر سم رقیق گردد.








با عضویت در کانال زیر همیشه با سایت بهداشت محیط ایران همراه باشید.