در ایالات متحده نتایج متوسط دوز برآورده شده تابش طبیعی ، حدود ۱۲۵ میلی رم در سال می باشد . NIOSH برآورد نمود که فرایندهای تشخیصی و یا درمانی پزشکی و دندانپزشکی به کاربرده شده برای بیماران علاوه بر منابع طبیعی تابش ، به طور میانگین دوزی حدود ۷۰-۵۰ میلی رم در سال (برای هر فرد) تولید می نمایند.
موقعیت خطر
مواجهه با پرتوها معمولاً از راههای زیر حاصل می شود:
پرتوهای یونیزان در بیمارستان به دلیل زیر مورد استفاده قرار می گیرند:
خطر پرتوگیری در فضایی که مواد رادیواکتیو نگهداری و یا دفع می شوند، وجود دارد. موارد ایمنی در واحدهایی مانند رادیولوژی تشخیصی و درمانی توسط مأموران حفاظت در برابر تابش باید مدیریت شود.
کارکنان شاغل در بخشهایی که از وسایل پرتابل پرتو ایکس استفاده می نمایند (اتاق های جراحی، بخش اورژانس واتاق های مراقبت ویژه) ، اغلب به صورت ناخواسته در مواجهه با این پرتو قرار داشته و پایش های کافی به منظور بررسی تأثیر مواجهه پرتویی برای آنها ارائه نمی شود.
کارکنانی که در مواجهه با تابش در بخشهای مختلف بیمارستان می باشند ، مقدار دوزی که به طور میانگین در یک سال دریافت می نمایند . دارای ردیفی بین ۵۴۰ – ۲۶۰ میلی رم می باشد. ۱۲% از دندانپزشکان ، میانگین مواجهه سالانه ۴۱ میلی رم در سال و۹۸% دارای مواجهه کمتر از ۵۰۰ میلی رم درسال (rem0.5) می باشند.
مواجهه شغلی با پرتوهای یونیزان معمولاً موضعی بوده و می تواند به اریتما (قرمزی) یا رادیو درماتیت شود. حادثه سندرم حاد رادیویی به ندرت اتفاق می افتد. چنین حادثه ای به علت مواجهه تمام بدن با مقادیر بیشتر از ۱۰۰ رونتگن در زمان کوتاهی ایجاد می شود. افراد مبتلا ،معمولا از استفراغ ، حالت تهوع ، اسهال ، ضعف و شوک رنج می برند. دوره ی نهفتگی این حادثه ۱۴ – ۲ روز بوده و علائمی نیز نظیر تب و بی قراری به وجود آمده و hemorrhagic lesions of the skin ظاهر می گردد . در هفته سوم ، ریزش مو اتفاق می افتد . همچنین پیدایش زخم های درونی و بیرونی در کل بدن و اسهال خونی را به همراه دارد.
علت مرگ ، پرتوگیری با انرژی بالا و ایجاد فشار شدید بر مغز استخوان می باشد . اگر فرد در مرحله سمی زنده بماند ، بعد از ۶ – ۵ هفته مراحل بهبـودی آغاز شده و با گـذشت مدت زمان طولانی ، بهبـودی کامل ، حاصـل می شود. دوزهای خیلی بالای تابش می توانند در ظرف کمتر از چند دقیقه باعث ادم مغزی و بعد از ۲۴ ساعت منجر به مرگ شوند.
ادامه ی مواجهه و تجمع سطوح پایین تابش می توانند صدمات بیولوژیکی به بدن وارد نمایند . محققان در ارتباط با میزان دوزی که می تواند برای بدن مخاطره آمیز باشد ، اختلاف نظر دارند. اما مقادیر کم پرتوگیری نیز خطرناک می باشد . بنابراین کارگران باید از مواجهه با تابش ها حتی در مقادیر پایین پرهیز نمایند . تفارت هایی مانند : سن ، جنس ، کشیدن سیگار ، ساختار کروموزومی ، وضعیت سلامتی و بهداشت افراد ، رژیم غذایی و وضعیت غـدد درون ریز می تواند تأثیر پرتو های یونیزان را دچار تغییر نمایند.
پرتوهای یونساز می توانند باعث ایجاد جهش در ژن ها و تغییرات یا دگرگونی کروموزومی شوند . پرتوهای یونیزان می توانند در تقسیمات سلولی و با دخالت در روند متابولیسم بالا تأثیر گذار باشند ؛ برای مثال : گنادها ، عدسی چشم ، بافت تشکیل دهنده خون و پوست در مقایسه با سلولهایی که ، تقسیمات سلولی آهسته تری دارند ؛ مانند : استخوان ، غدددرون ریز ، سیستم عصبی بیشتر تحت تأثیر پرتوهای یونیزان قرار می گیرند . سایر عوارض جسمی که در نتیجه مواجهه با پرتوهای یونیزان ایجاد میشود شامل : انواع شـدید سرطان ها (سرطان خون لوسمی ، مغز استخوان ، پوست و تیروئید در بچه ها)، فیبروز ریه و بافت کلیه ، تری و تیرگی عدسی ، آب مروارید ، آنمی آپلاستیک (کم خونی ناشی از کاهش تولید سلول های خونی) ، عقیمی ، رادیو درماتیت و کاهش طول عمر در نتیجه پیری زود رس می باشند.
پرتوگیری در زمان قبل از تولد جنین ممکن است به علت لوسمی و اختلالات مورفولوژیکی در رشد سیستم عصبی و یا سایر سیستم های بدن منجر به مرگ جنین قبل از تولد شود.
تحقیقات نشان داده اند که دریافت دوزهایی در حدود ۱۹-۱۰ رم توسط جنین انسان ، منجر به کوچک ماندن سر جنین نسبت به حد طبیعی شده و دوزهای بالای ۱۵۰ رم عقب ماندگی های ذهنی را ایجاد می نمایند.
شورای ملی حفاظت و ارزشیابی پرتو (NCRP) میزان دوز مجاز حداکثر را برای پرتوهای یونساز در مدت مواجهه شغلی را توصیـه کرد . دوز مجـاز سـالانه برای مواجهـه کل بدن ۵ رم در سال و ۳ رم در طول مـدت ۱۳ هفتـه می باشد . هدف نهایی NCRP در مورد حدودهای دوز تابش ، جلوگیری از آسیبهایی مانند : آب مروارید ، اریتما و کاهش احتمال سرطان می باشد . در بیان دوز معادل ۵ رم در سال برای تمام بدن یا برای یک اندام خاص، اعتقاد بر این است که این استاندارد به شاغل اجازه می دهد که در طول مدتی که شاغل است و در مجاورت باپرتوها قراردارد ، هیچگونه آسیبی سلامت جسمی وی را تحت تأثیر قرار ندهد.
شامل محدود کردن زمان مواجهه ، افزایش فاصله از منبع مواجهه ، پوشاندن منبع توسط مواد حفاظتی و پرهیز از مواجهه های غیر ضروری می باشد . به کارگیری تجهیزات مناسب ، ارتقاء سطح دانش وآگاهی کارکنان و نیز کاهش مواجهه با پرتو ، به مقدارزیادی خطر مواجهه کارکنان با پرتو را کاهش می دهد.
هیچ قسمت از بدن نباید در معرض تابش پرتو قرارگیرد . در صورتی که خطر مواجهه بخشی از بدن با تابش وجود دارد ، وسیله حفاظتی مناسب باید مورد استفاده قرارگیرد . کارکنانی که به طور مستقیم در مکان یا فضایی قراردارند که سطوح پراکندگی پرتو بالاست ، می بایست از پیشبند سربی ، دستکش و عینک استفاده نمایند. تمامی وسایل حفاظتی باید به منظور بررسی هرگونه شکاف و سایر علائم خرابی سالانه مورد بازرسی قرار بگیرند . به منظـور مواجهه های مستمـر (مانند انجام آنژیوگرافی) استفاده از شیلدهای حفاظـتی و عینـک سربی توصیه می شود.
به منظور کاهش مواجهه شغلی با پرتو در بیمارستان اقدامات کنترلی زیر باید به کارگرفته شود :
فرایند های تشخیصی
به منظور انجام فرایندهای رادیوگرافی شامل ماموگرافی و رادیولوژی دندان راهنماهایی به شرح زیر ارائه شده است :
تمامی توصیه هایی که به منظور کنترل فرایندهای رادیولوژی ارائه گردید باید توسط کارکنان در معرض مواجهه
با تابش در آزمایشگاههای حیوانی نیز رعایت شود.
تمامی کارکنـانی که در مواجـهه با منـابع پرتوهای یونیـزان قـراردارند ملزم به استفاده از دوزیمترهای تابش می باشند.
برنامه دزیمتری باید شامل موارد زیر باشد :
آزمایشات پیش از استخدام و نیز دوره ای باید برای تمامی کارکنان تابش در نظر گرفته شود . این آزمایشات باید شامل شمارش کامل خون و نیز شمارش گلبولهای سفید ، آزمایش چشم ، تاریخچه کاملی از مواجه های قبلی با تابش و تاریخچه تولید مثلی باشد.
پرتوهای غیریونیزان دارای انرژی کافی برای یونیزه نمودن اتم نمی باشند اما به دلیل تولید حرارت ، می توانند باعث چرخش و یا گردش و ارتعاش مولکول ها شوند.
پرتو فرابنفش می تواند از طریق لامپ های ضد باکتری ، برخی از درمانهای پوستی ، انکوباتور (incubators) نوزدان و برخی از فیلترهای هوا در بیمارستان ساطع شوند.
اثرات بهداشتی
مواجهه بیش از حد با پرتو فرابنفش می تواند منجر به سوختگی پوست و نیز آسیب های جدی چشم شود . مواجهه چشم جداً خطرناک می باشد زیرا پیدایش آسیب چشم بلافاصله بعد از مواجهه با پرتو نبوده و پس از حدود ۸-۶ ساعت ظاهر می شود . با وجود این که ورم ملتحمه می تواند بسیار دردناک باشد اما این عارضه موقتی است . مواجهه طولانی مدت بدون استفاده از وسایل حفاظتی می تواند منجر به کاهش نسبی بینایی ، پیری زودرس پوست و افزایش خطر سرطان پوست شود.
روشهای کنترل مواجهه
بهترین روش جلوگیری از مواجهه با این پرتو در محیط بیمارستان نظیر بخش نوزدان و مراقبتهای ویژه اطفال ، فراهم نمودن برنامه های آموزشی کامل ، جامع و نیز برنامه استفاده از عینکهای محافظ برای کارکنان در معرض می باشد . معمولاً کاربرد عینکهای محافظ تیره به منظور جلوگیری از ایجاد آسیب به چشم کافی میباشد . محصور کننده ها و شیلدهای محافظ نیز ممکن است استفاده شود.
لیزر به معنی تقویت نور توسط منبع تحریک شده تابش بوده و پرتوهای الکترومغناطیس را در طیف IR ,UV و یا نور مرئی ساطع می نماید.
موقعیت خطر
بیشترین مکان وجود لیزر دربیمارستان ، بخش رادیولوژی به منظور ارزیابی بیماران جهت درمان های رادیوگرافی بعدی و نیز بخش جراحی به عنوان مکانی که تنوع وسیعی از کاربرد لیزر را داراست ، می باشد.
اثرات بهداشتی و مخاطرات ایمنی
دلیل آسیب رسانی لیزر ، تجمع مقادیر فراوان انرژی این پرتو ( لیزر) در سطحی کوچک می باشد . بیشترین آسیب لیزر بر اندامهایی نظیر پوست و چشم می باشد.
قرینه و عدسی چشم می توانند نور را با طول موج لیزر یا مرئی جذب نمایند و بنابراین انرژی نور ممکن است باعث آسیب چشم شود زیرا این انرژی می تواند روی پرده شبکیه بیشتر متمرکز شده و تمام سطح آن را در برگیرد . درچنین مواردی صدمه به شبکیه غیر قابل برگشت می باشد . نور ناشی از لیزر در محدوده فرابنفش ، ممکن است از طریق گرم نمودن سطوح بافت چشم و تغییر ماهیت پروتئین های آن نیز ، ایجاد آسیب نماید.
استانداردها و توصیه ها
نحوه کاربرد لیزر توسط اداره غذا و دارو ایالات متحده (FDA) تنظیم گردیده است . این مقررات هنگام کاربرد لیزر باید مورد ملاحظه قرارگیرند . FDA لیزر را به ۴ کلاس طبقه بندی می نماید که به شرح زیر به صورت خلاصه بیان گردیده است :
کلاس ۱ : لیزری که باعث ایجاد صدمه و آسیب نمیشود . این گروه از لیزرها نیازمند اقدامات کنترلی نمی باشند.
کلاس ۲ : لیزری که نگاه کردن مستقیم به آن می بایست تحت شرایط کاملاً کنترل شده ای انجام شود ( این لیزر باید دارای برچسب احتیاط باشد).
کلاس ۳ : لیزری که اقدامات کنترلی به منظور جلوگیری از نگاه مستقیم به آن ضروری بوده و صدمات متعاقب چشمی راه به همراه دارد.
کلاس ۴ : لیزری که باید به منظور جلوگیری از آسیب به چشم و پوست کاملاً کنترل شود.
روشهای کنترل مواجهه
اولین هدف در حفاظت از کارکنان، استفاده کارامد از وسایل محافظ چشم در برابر پرتوهای با انرژی بالا می باشد. آنچه هنگام انتخاب محافظ چشم باید مورد توجه قرارگیرد تناسب فیلتر عینک با لیزر مورد استفاده است. عینکهای محافظ باید گونه ای باشند که امکان نفوذ پرتو از قسمت جلوی عینک و کناره های آن وجود نداشته باشد. با توجه به نوع لیزر کاربردی، نوع عینک باید مشخص گردد. عینک های محافظ باید به منظور وجود شکاف روی شیشه و یا هرگونه خرابی قاب آن به طورمنظم بررسی و کنترل شوند. محافظ های مربوط به دست نیز باید هنگام کار با لیزر و یا در مجاورت مکان مورد استفاده پوشیده شوند. احتیاط وسیع بمنظور عدم وجود سطوح انعکاس دهنده برای لیزر، می بایست اتخاذ گردد. همچنین احتیاط جدی بمنظور لیزرهای دی اکسید کربن به دلیل دارا بودن پرتوهای مریی باید در نظر گرفته شود. در تمامی موارد، لباس خشک، کاغذ وسایر مواد قابل اشتغال نباید در مجاورت پرتو قرارگیرد.
پایش پزشکی
معاینات دوره ای برای کارکنانی که در مواجهه با لیزر قراردارند ، می بایست شامل پوست و چشم باشد.
موقعیت خطر
تمامی اشیاء با دمای بالای صفر درجه مطلق (C 273- یا F 459.67-) می توانند پرتو مادون قرمز را ساطع نمایند. خود پرتو نیز باعث افزایش دمای اشیاء می شود . هنگامی که بافت های بدن انسان و حیوان تحت تأثیر پرتو مادون قرمز قرارمی گیرند ، دمای بافت افزایش یافته و این موضوع مهمترین علت ایجاد آسیب پرتو مادون قرمز در موجودات زنده می باشد. در بیمارستان مواجهه با پرتومادون قرمز می تواند هنگام استفاده از تجهیزات گرم کننده در آشپزخانه و همچنین هنگام فرایندهایی نظیر لیزر و ترموگرافی صورت گیرد.
اثرات بالقوه بهداشتی
مخاطرات ناشی از مواجهه با پرتو مادون قرمز شامل : ایجاد سوختگی های شدید در پوست ، افزایش گشادی مویرگها و افزایش پیگمنتاسیون (رنگـدانه) پوست که ممـکن است تا مدتها ادامه یابد ، می باشد. ادامه مواجـهه می تواند منجر به ایجاد آسیب در چشم شود. در مکانهایی که منابع پرتو مادون قرمز با شدت بالا مورد استفاده قرار می گیرد ، ممکن است افراد مواجهه یافته به دنبال دردهای شدید ، دچار آسیب های جدی شوند.
روشهای کنترل مواجهه
تمامی کارکنانی که در مواجهه با پرتو مادون قرمز قراردارند می بایست از چشمانشان توسط عینکهایی با فیلتر مناسب محافظت نمایند. همچنین حفاظ گذاری و محصور نمودن منابع تولید پرتو مادون قرمز نیز می تواند بمنظور کنترل مواجهه با این پرتومفید باشد.
موقعیت خطر
در بیمارستان امواج رادیویی و مایکروویو دارای کاربردهای فراوانی می باشند . نمونه ای از این کاربردها شامل : حرارت درمانی (درمان با حرارت ، استفاده از حرارت موضعی که به وسیله جریان برق پر فرکانس تولید می شود ، اگر هر دو الکترود در دیاترمی (diathermy) وسیع باشد ، حرارت در منطقه وسیعی پخش می شود ؛ این روش در درمان التهاب های مزمن بکارمی رود) ، درمان سرطان ، آب کردن ارگانهای یخ زده به منظور پیوند زدن ، استریل کردن آمپول ها و غیره ، فعال کردن آنزیمها در بافتهای خارجی حیوانات می باشد. اجاق های میکروویو نیز که به منظور گرم نمودن غذا مورد استفاده قرار می گیرد امواج رادیویی تولید می نمایند.
اثرات بیولوژیـکی زیان آور امـواج رادیویی و مایکروویو از طریق گرم شدن بافتـهای عمیـق بدن ایجاد می شود (c 1979NIOSH) . به دنبال افزایش دمای بافتها ، آسیب های دیگر در سلولها ایجاد می شود . نگرانی هایی نیز در ارتباط با اثرات غیر حرارتی امواج رادیویی و مایکروویو وجود دارد که از آن جمله می توان به ایجاد تغییرات نورولوژیکال (مربوط به سیستم عصبی) ، تغییرات رفتاری و ایمونولوژیکی اشاره نمود.
پایش محیطی
تجهیزات گرما درمانی می بایست قبل از انجام فرایند درمان از نظر نشت امواج مورد پایش و کنترل قرار گیرد. اجاق های مایکروویو نیز باید حداقل ۳ ماه یکبار بررسی شوند.
پایان !
منبع :
سایت مهندسی بهداشت محیط ایران
روی موارد زیر نیز کلیک کنید
مطالب به روز به سمت چپ سایت بخش آخرین مطالب مراجعه کنید)
www.environmentalhealth.ir