مدیریت زباله آزمایشگاه های پزشکی

یکی از مشکلات اساسی برای حفظ محیط زیست و جلوگیری از آلودگی های آزمایشگاهی و بیمارستانی مسئله زائدات به طور کلی و زباله های پزشکی به طور اخص می باشد.

تمام موادی که از آزمایشگاه خارج می شود باید عاری از خاصیت آسیب رسانی و ایجاد خطر گردد. این امر بدان معنی است که زباله های پزشکی باید از نظر بیولوژیکی، شیمیایی و رادیواکتیو بی خطر گردند.

روشهای جمع آوری و دفع مواد زائد آزمایشگاه های پزشکی

جمع آوری و دفع زائدات حاصل از آزمایشگاه های پزشکی برحسب نوع و خصوصیات آنها متفاوت می باشد.

الف) مواد بیولوژیک

زباله های بیولوژیک شامل مواد جامد و مایع هستند. کلیه مواد جامد باید قبل از دور ریختن اتوکلاو شوند تا از انتقال میکروارگانیسم ها و آلودگی محیط جلوگیری شود. جلوگیری از نشت و ریخت و پاش زباله های بیولوژیکی از داخل محفظه و کیسه های زباله به خارج بسیار مهم است. در بخش های انتقال خون و بخش های هموفیلی کلیه وسایل خون گیری و کیسه های خون و وسایل یکبار مصرف قبل از دور ریختن باید اتوکلاو شوند و اصول احتیاط حفاظتی برای کارکنان این بخش ها بی اندازه حائز اهمیت است. کنترل اتوکلاو از نظر اطمینان از صحت کار آن ضروری است در همه موارد باید از لوله های مخصوص کنترل استفاده نمود.

مواد آلوده ای را که باید اتوکلاو شوند، در یک ظرف کم عمق مقاوم در مقابل آب قرار می دهند تا از نشت مواد و آلوده کردن محیط کار جلوگیری شود. ظرف های بلند برای این کار مناسب نیست زیرا از نفوذ فشار بخار به داخل مواد مورد نظر جلوگیری می کند. اگر از کیسه های پلاستیکی استفاده می شود باید آنها را بدون بستن، در اتوکلاو قرار داد. برای ضدعفونی کردن مواد بیولوژیک اتاق عمل، مرکز انتقال خون و نظایر آن ۱۵ پوند فشار بر اینچ مربع (۱/۱ کیلوگرم بر سانتیمتر مربع) و ۱۲۱ درجه سانتیگراد ضروری است و حداقل زمان اتوکلاو باید سی دقیقه باشد.

استفاده از سیستم کوره های زباله سوز یک روش ایده آل برای از بین بردن مواد آلوده است. همچنین در مراکزی که با حیوانات آزمایشگاهی کار می کنند، از بین بردن لاشه حیوانات با استفاده از کوره بسیار راحت تر و مطمئن تر است. ولی باید توجه کرد که کوره ها باید براساس استاندارد مورد قبول منطقه ای یا محلی ساخته شده باشد. بسیار اتفاق می افتد که میکروارگانیسم ها قبل از آنکه سوخته شوند از دودکش خارج می شوند، در موارد متعددی میکروارگانیسم ها را از خاکسترهای بالای دودکش کوره ها جدا کرده اند، در صورتی که مقادیر زیادی مواد مختلف داخل کوره ریخته شود حتی از خاکستر کوره می توان میکروارگانیسم های زنده را جدا نمود.

زباله های مایع بیولوژیکی را می توان معمولاً یا با اتوکلاو کردن و یا بوسیله مواد شیمیایی از آلودگی مبرا نمود. مایعات آلوده باید داخل ظروف قابل اتوکلاو کردن ریخته شوند و به آن محلول ۲/۵ درصد آمفیل و یا ضدعفونی کننده مناسب دیگر اضافه کرد. سپس آنها را در ۱۲۱ درجه سانتیگراد برای مدت بیست دقیقه اتوکلاو کرده تا برای دفع نهایی آماده گردند.

ب) اشیاء تیز و برنده

از آنجایی که اغلب اجسام تیز و برنده آلوده به عوامل عفونی می باشند، لذا در جمع آوری و دفع آنها باید نهایت دقت را به عمل آورد. تمام کارکنان و به خصوص کارگرانی که در امر جابجایی این قبیل اشیاء فعالیت دارند باید احتیاط لازم را برای جلوگیری از زخمی شدن دست و انگشتان بوسیله سوزن، اسکاپل، تیغ و دیگر وسایل تیز به عمل آورند. هیچگاه نباید سر سوزن را با دست خم کرد، بلکه باید بلافاصله پس از استفاده، سوزن و سرنگ را در جعبه مخصوص مقاوم در مقابل سوراخ شدن بیاندازند، این ظروف باید در محل نزدیک به مرکز نمونه برداری و خون گیری قرار داشته باشند. در آمبولانس و یا در صورت اجبار رفتن به بالین بیمار می توان از نمونه های کوچک این جعبه ها استفاده نمود و سوزن و سرنگ را در این جعبه ها انداخته و برای از بین بردن به قسمت مربوطه ارسال نمود.

وسایل و لوازم برحسب مورد باید سوزانده، استریل و یا بوسیله مواد شیمیایی ضدعفونی گردند. کلیه اشیاء و وسایلی که مجدداً مورد استفاده قرار می گیرند باید اتوکلاو شوند. ولی اگر امکان استریل کردن آنها به علت جنس و ساختار آنها ممکن نباشد باید آن را ضدعفونی شدید نمود.

در بسیاری از آزمایشگاه های پزشکی وسایل و لوازم را در داخل ظروف محتوی مواد شیمیایی ضدعفونی کننده غوطه ور می سازند و سپس مورد استفاده قرار می دهند. این عمل نه وسیله را برای دست زدن عاری از خطر می سازد و نه استفاده آن را برای دیگری ممکن می نماید.

استفاده از اتوکلاو به مدت ۱۵ دقیقه در ۱۲۱ درجه سانتیگراد بهترین وسیله برای استریلیزاسیون وسایلی است که ممکن است آنها را اتوکلاو نمود.

استفاده از استریلیزاسیون خشک (Oven الکتریکی یا گازی) برای وسایلی که نمی توان اتوکلاو نمود به مدت دو ساعت در حرارت بالای ۳۴۰ درجه فارنهایت مناسب است.

تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده است که بسیاری از مواد ضدعفونی کننده ای که مصرف آن در مراکز پزشکی توصیه می شود برای ضدعفونی شدید مناسب نیست زیرا از این مواد بوسیله مواد آلی مانند خون و مایعات دیگر بی اثر می گردند.

مواد شیمیایی هیچگاه نباید برای استریل کردن سوزن و سرنگ استفاده شود. برای استریل کردن اسکاپل و یا سایر وسایل مانند آن باید به عنوان آخرین وسیله، و در نبودن سایر وسایل استریل از مواد شیمیایی استفاده گردد.

کلیه پلیت های یکبار مصرف، لوله ها، شیشه آلات غیر قابل مصرف و نظایر آن را باید در یک ظرف قابل اتوکلاو کردن نارنجی قرار داده و علامت مخصوص خطر عفونی روی آن چسبانده شود. وقتی که کیسه تا نصف پر شد آن را در یک کیسه پلاستیک دیگر قرار داده تا از هرگونه تراوش مواد آلوده به خارج جلوگیری شود. سپس علامت مخصوص عفونت ۲ بر روی آن چسبانده و به قسمت مربوطه ارسال شود.

لوله های کشت انجام شده که باید دوباره مصرف شوند، شیشه های قابل مصرف و نظایر آن را در یک ظرف قابل اتوکلاو کردن قرار داده و پس از اتوکلاو کردن برای استفاده مجدد به قسمت شستشو ارسال شوند.

بعضی از وسایل آزمایشگاهی مانند سر پی پت، سواپ های چوبی و وسایل نوک تیز دیگر ممکن است سبب سوراخ شدن کیسه های پلاستیکی و آلوده کردن محیط و کارمندان گردد.

دقت شود که چنین وسایلی را در ظرف پلاستیکی مقاوم و سخت قرار داده و سپس برای اتوکلاو کردن ارسال گردد.

ج) محلول های شیمیایی و دارویی

در آزمایشگاه های پزشکی از مواد شیمیایی بی شماری به طور گسترده استفاده می شود. محلول های مورد مصرف طیف گسترده ای داشته و دارای خصوصیات متفاوتی هستند.

باید توجه داشت که بسیاری از مواد شیمیایی ممکن است اثر متقابل بر هم داشته و اثرات زیان باری را به بار آورد. بنابراین ریختن ته مانده مواد شیمیایی بر روی هم مجاز نمی باشد. جدول شماره ۱ مشخصات مواد شیمیایی ناسازگار را که نباید با هم مخلوط شوند مشخص می سازد.

مقادیر کم مواد شیمیایی که باید دور ریخته شوند، حداکثر تا۱۰۰ سانتیمتر مکعب را می توان در فاضلاب روها ریخت، البته مقررات مربوط به زیست محیطی و قوانین مصوبه سازمان های ذیربط در این امر باید به دقت رعایت شود. پس از ریختن مواد شیمیایی در داخل فاضلاب روها باید حداقل ۳ تا ۴ دقیقه شیر آب را باز گذاشت تا کلیه آثار مواد مزبور از لوله ها پاک و وارد فاضلاب عمومی گردد.

مواد شیمیایی تاریخ گذشته و فاسد شده باید به تولید کننده اصلی عودت داده شود تا به روش خاص تصفیه و یا احتمالاً بازیافت گردد.

جدول شماره ۱

مواد شیمیایی ناسازگار
اسید استیک	با: کرومیک اسید، نیتریک اسید، مواد محتوی هیدروکسی، گلیکول، پر کلریک اسید، پراکسید و پرمنگنات
استن	با: مخلوط اسید سولفوریک و اسید نیتریک اشباع
استیلن	با: ترکیبات مس، فلور، برم، کلرو، ید، نقره و جیوه
فلزات آلکان (کلسیم، پتاسیم، سدیم)	با: آب، دی اکسید، کربن تتراکلراید، هیدروکربن های کلردار
آمونیا انیدروس	با: جیوه، هالوژن ها، کلسیم هیپوکلریت، هیدروژن فلورید
آمونیوم نیترات	با: اسیدها، پودرهای فلزی، مایعات قابل اشتعال کلرات ها، نیترات ها، سولفور و مواد ارگانیک و سوزان
آنیلین	با: نیتریک اسید، هیدروژن پراکسید
برومین	با: آمونیاک، بوتادین، بوتان، هیدروژن، سدیم کارباید، تورپنتین، (سقز) و مواد فلزی
کربن فعال شده با کلسیم هیپوکلریت	با تمام مواد اکسیدان
کلرات	با: املاح آمونیاکی، اسیدها، پودر فلزات، سولفور، مواد سوزان و کربن
کرومیک اسید	با: استیک اسید، نفتالین، کافور، الکل، گلیسیرین تورپنتین، و سایر مواد قابل اشتعال
کلرین دی اکسید	با: آمونیاک، متان، فسفین و هیدروژن سولفید
گلیسیرین	با: آمونیاک، استلین، بوتادین، بنزین و دیگر مشتقات نفتی، هیدروژن، سدیم کارباید، تورپنتین و پودرهای فلزی
کوپر (مس)	با: استیلن و هیدروژن پراکسید
سیانید	با: اسیدها و قلیایی ها
مایعات قابل اشتعال	با: نیترات آمونیوم، کرومیک اسید، هیدروژن پراکسید، نیتریک اسید، سدیم پراکسید و هالوژن ها
هیدروژن پراکسید	با: مس، کرم، آهن، غالب فلزات و املاح فلزی، مواد سوزان آنیلین و نیترو متان
هیدروژن سولفید	با: نیتریک اسید دود کننده گازهای اکسیدان
هیدروکربن ها	با: فلور، کلر، کرومیک اسید و سدیم پراکسید
ید	با: استیلن و آمونیاک
جیوه	با: استیلن، فولمینیک اسید و هیدروژن
نیتریک اسید	با: استیک اسید، کرومیک اسید، هیدروسیانیک اسید، آنیلین، کربن، هیدروژن سولفید و مایعات و یا گازهای محتوی نیتریت
اکسیژن	با: روغن ها، گریس ها، هیدروژن و مواد قابل اشتعال
اکسالیک اسید	با: نقره و جیوه
پرکلریک اسید	با: انیدرید استیک، بیسموت و ترکیبات آن، الکل، کاغذها، چوب و سایر مواد آلی
پتاسیم پرمنگنات	با آب
فسفوروس پنتواکسید	با: گلیسیرین، اتیلن گلیکول بنزال دئید و سولفوریک اسید
سدیم آزاید (این ماده بعنوان نگهدارنده در آزمایشگاه های کلینیکی استفاده می شود)	با: سرب، مس و سایر فلزات، ترکیبات ناپایدار قابل اشتعال تولید می کند
سیلور (نقره)	با: استیلن، اکسالییک اسید، تارتریک اسید و ترکیبات آمونیاکی
سدیم پراکسید	با: تمام مواد اکسید کننده، متانول، اسید استیک گلاسیال، انیدرید استیک بنزالدئید کربن دی سولفید، گلیسیرین، اتیلن گلیکول، اتیل استات و فورفورال
سدیم	با: کربن تتراکلراید، کربن دی اکسید و آب
سولفوریک اسید	با: کلرات، پرکلرات، پرمنگنات و آب

د) مواد رادیواکتیو

مواد رادیواکتیو مختلفی در کارهای روزمره آزمایشگاهی و پزشکی مورد استفاده قرار می گیرند که از جمله می توان از رادیونوکلوئیدها نام برد. خوشبختانه موادی که در پزشکی هسته ای و آزمایشگاه های تشخیص پزشکی به کار می رود دارای دوزهای تابش کمی هستندف مع الوصف تکنسین های آزمایشگاه تقریباً سه برابر یک فرد معمولی رادیواکتیو در بدن خود دارند.

کلیه مواد زائد مایع و یا جامد مواد رادیواکتیو باید براساس مقررات سازمان انرژی اتمی از بین برود. محتویات تمام لوله های حاوی رادیواکتیو باید در زیر یک هود بوسیله یک پمپ تخلیه مخصوص، کشیده شده و پس از برچسب زدن به سازمان انرژی اتمی ارسال شود. ریختن مواد مایع رادیواکتیو در فاضلابروی آزمایشگاه اکیداً ممنوع است.

تمام مواد زائد جامد رادیواکتیو شامل لوله های خشک، صفحات آبی، کاغذهای قهوه ای پی پت در یک کیسه دوجداره پلاستیکی قرار داده و به قسمت محفظه مخصوص مواد رادیواکتیو باید حمل گردد. بر روی کیسه های پلاستیکی باید کلیه مشخصات محل، مشخص و محتویات و تاریخ دور ریختن آن مشخص شود.

هـ) زائدات شبه خانگی

در آزمایشگاه های پزشکی به غیر از زائدات مخاطره آمیز و عفونی، زائدات معمولی که شبیه به زباله خانگی می باشد تولید می شود. این قبیل مواد را می توان همانند زائدات شهری جمع آوری و دفع نمود.

در جدول شماره ۲ راه های کلی برای انواع مختلف زباله، مسئول جمع اوری آنها و نحوه از بین بردن آنها مشخص شده است.

ایمنی و بهداشت پرسنل خدماتی شاغل در آزمایشگاه

غالباً کارگرانی که در آزمایشگاه به جابجایی و حمل و نقل زائدات می پردازند، هیچگونه اطلاع و دانشی از خطرات احتمالی موادی که با آن سروکار دارند، ندارند.

مسئول ایمنی یا سوپروایزرهای آزمایشگاهی موظفند قبل از گماردن افراد بی تجربه به این امر تمام نکات لازم فنی را به آنها بیاموزند و آنها را از خطراتی که در اثر تماس با عوامل بیماریزا، اشیاء تیز و برنده و مواد شیمیایی ممکن است بوجود آید آگاه گردانند و کلیه وسایل لازم برای حفاظت مانند دستکش پلاستیکی مخصوص، عینک، پیش بند پلاستیکی، کفش ایمنی و حتی ماسک و نظایر آن را در اختیار او قرار دهند و به او آموزش دهند که در صورت مواجه با حوادث چه اقداماتی انجام دهد و به کجا مراجعه نماید.

این کارگران باید قبلاً با واکسن های ضروری مانند کزاز و هپاتیت ایمن سازی گردند.

جدول ۲ – راهنمای از بین بردن زباله های آزمایشگاه های پزشکی

نوع زباله	مسئول جمع آوری	سرنوشت نهایی
ظروف آزمایشگاهی پلاستیکی	مسئول نظافت عمومی	کوره
لوله های مایع نخاع، خون و سایر وسایل خون گیری	مسئول نظافت عمومی	کوره
جعبه کاغذ (غیر آلوده)	مسئول نظافت عمومی	زباله دانی
بطری های یکبار مصرف، لوله ها و پی پت ها (آلوده)	مسئول نظافت عمومی	کوره
شیشه های شکسته، پیپت ها، لام ها (غیر آلوده)	مسئول نظافت عمومی	زباله دانی
مواد شیمیایی مخاطره آمیز، وسایل تمیز کردن، مواد شیمیایی به صورت bulk که باید دور ریخته شوند	کارمند آزمایشگاه	محل مخصوص انهدام مواد شیمیایی
مواد شیمیایی غیر خطرناک و باقیمانده معرف هایی که باید دور ریخته شوند (به صورت رقیق و مایع)	—	فاضلاب
کشت های آلوده، پلیت های یکبار مصرف	کارمند آزمایشگاه	کوره
محتویات لوله های کشت مایع که دوباره باید شسته شوند، شیشه آلات	کارمند آزمایشگاهی	پس از اتوکلاو کردن، در فاضلاب
تکه های پنبه، گاز، سواب که آلوده به مایعات بدن باشد	مسئول نظافت عمومی	کوره
سوزن و سرنگ	مسئول نظافت عمومی	کوره
خلط، مدفوع	مسئول نظافت عمومی	کوره
ادرار	مسئول نظافت عمومی	فاضلاب
مواد رادیواکتیو	پرسنل آزمایشگاه	براساس دستورات سازمان انرژی اتمی

منبع

وبسایت علمی آموزشی بهداشت محیط

(جهت دسترسی به مطالب به روز به سمت چپ سایت بخش آخرین مطالب انتهای سایت مراجعه کنید)

سایت بهداشت محیط ایران

www.environmentalhealth.ir

جهت عضویت در کانال بزرگ سایت بهداشت محیط ایران کلیک کنید

سایت بهداشت محیط ایران

برگه‌ها

مدیریت زباله آزمایشگاه های پزشکی

مدیریت زباله آزمایشگاه های پزشکی