سایت بهداشت محیط ایران

بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط

سایت بهداشت محیط ایران

بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط

برگه‌ها

آمار : 21893514 بازدید Powered by Blogsky

گاز هیدروژن سولفوره (H2S)

گاز هیدروژن سولفوره (H₂S)

و راههای مقابله با آن

1- مقدمه

بررسی نتایج تحقیقاتی که در زمینه ریشه یابی حوادث در عملیات حفاری و احداث تونل صورت گرفته است نشان دهنده نقش عوامل اثر گذار مدیریتی و انسانی در بروز حوادث می‌باشد.

در این میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

· ضعف سازمان در برقراری سیستم پیوسته ( H.S.E ) مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست

· خطای انسانی و ضعف فرهنگی

· عدم رعایت دستورالعمل‌ها و مقررات و استاندارد‌ها

· عدم کفایت و نقص در سیستم های آموزشی کارگاهی

کتابچه آموزشی گاز هیدروژن سولفوره(H2S) و راههای مقابله با آن با هدف آگاه سازی و ایجاد زمینه‌های همکاری متقابل پرسنل و مجموعه مدیریت طرح تونل نوسود تهیه گردیده و می‌تواند ضمن کاهش خسارات مرگ‌بار در بروز حوادث، مدیریت مؤسسه مهندسی رهاب را در اهداف بلند مدت توسعه اقتصادی و سازندگی یاری نماید.

2- H2Sچیست؟

هیدروژن سولفوره با نامهای دی‌هیدروژن سولفاید، سولفورهیدروژن سولفورات، هیدروسولفوریک، گازترش، Swamp gas ، هپاتیک اسید، Sour gas ، Sewer gas و Stink damp خوانده می‌شود. نام شیمیایی آن سولفیدهیدروژن و از خانواده Inorganic می‌باشد.

هیدروژن سولفوره گازی بی‌رنگ و شدیداً سمی است که به آسانی در آب حل شده و دارای قابلیت اشتعال و انفجار است. سولفید هیدروژن (H2S ) گازی خطرناک و کشنده است که در غلظتهای پایین بوی تخم‌مرغ گندیده و در غلظتهای بالا بوی شیرین دارد.

این گاز قابل انفجار بوده و چنانچه در غلظتهای بین 4% تا 44% در هوا، در معرض شعله باز و یا منبع تولید جرقه قرار گیرد باعث ایجاد حریق و انفجار می‌شود. شعله آن آبی رنگ است و با افزایش دما و حرارت، شدت اشتعال آن بیشتر می‌گردد. به هنگام نشت، چون سنگین تر از هواست، بدون اینکه به سمت بالا حرکت کند تا مسافت زیادی پخش شده و در صورت مشتعل شدن خسارات جانی و مالی فراوانی بر جای می‌گذارد.

3- مشخصات فیزیکی و شیمیایی گاز هیدروژن سولفوره

· وزن مولکولی: 08/34 گرم بر مول

· وزن مخصوصH2O=1)): 0.79 در60F(15.6C)

· نقطه ذوب: -75F (-60C)

· نقطه جوش ( 013/1 بار ): 02/6- درجه سانتی‌گراد

· دمای بحرانی: 100 درجه سانتی‌گراد

· دانسیته بخار((air = 1: 1.176 در60F (15.6C)

· دانسیته نسبی مایع (Water = 1): 92/0

· فشار بخار: 394.0 psia در100F (37.8C)

· شفافیت/ رنگ: بی رنگ

· بو: بویی مشابه تخم‌مرغ گندیده

درجات خطر مواد:

جهت پیش بینی خطرات مواد و نحوه برخورد هنگام خطر‏، شامل حریق و مخاطرات شیمیایی و حتی بهداشتی، کدهای بین المللی پیش بینی شده است که باید علامتهای مربوطه بر روی ظروف و بسته بندی های مواد درج گردد. کلیه کدها در یک لوزی که به چهار بخش تقسیم شده است و به آن لوزی خطر گفته می شود درج می گردد. شکل زیر لوزی خطر را نشان می دهد:

کلیه درجات خطر بین 4-0 تعیین گردیده و مواد را از نظر مخاطرات به صورت زیر درجه بندی نموده اند:

درجه بندی مواد از نظر اشتعال

0- آتش نمی گیرد.

1- نیاز به حرارت قابل توجه دارد تا آتش گیرد.

2- نیاز به حرارت مختصری برای آتش گیری دارد.

3- احتمالا در شرایط عادی نیز آتش می گیرد.

4- مایعات با قابلیت اشتعال بالا یا گازهای مایع شده که به سرعت آتش می گیرند.

پایداری مواد از نظر واکنش های شیمیایی

در این ویژگی بیشتر واکنش با آب در هنگام حریق در نظر است:

0- در حالت عادی و حتی در مجاورت حریق پایدار بوده و با آب واکنش ندارد.

1- در درجات بالای حریق و فشار زیاد واکنش می دهند.

2- به آسانی دچار تغییرات شدید شیمیایی می شوند.

3- به خودی خود نیز ممکن است تجزیه شده و در صورتی که در محفظه بسته باشند، حالت انفجاری دارند.

4- در شرایط عادی حرارت و فشار، قابلیت انفجار و تجزیه دارند و برخی نیز در اثر ضربه منفجر می شوند.

مخاطرات بهداشتی مواد هنگام حریق:

0- به هنگام حریق خطر خاصی ندارند.

1- مخاطرات محدودی دارند و هنگام اطفاء حریق ترجیحا نیاز به ماسک است.

2- مخاطرات آنها محرز است و با ماسک تنفسی می توان به محیط آتش آنها رفت.

3- موادی که برای سلامت بسیار خطرناک هستند و ورود با احتیاط و لباس حفاظتی و ماسک امکان پذیر است.

4- به شدت مخاطره آمیز بوده و مرگ آور هستند حتی مخاطره پوستی نیز ایجاد می کنند.

خطرات ویژه مواد

عموما مخاطره یا محدودیتهای خاموش کردن با آب با علامتW یا مواد رادیو اکتیو با علامت ستاره علامت گذاری می شود.

4- منابع تولید گاز هیدروژن سولفوره

1- فرآیند عملیات حفاری، احداث تونل، معادن زغال سنگ، مردابها

2- عملیات حفاری در لایه‌های مختلف زمین جهت کشف نفت و گاز

3- تغییرات مواد آلی توسط باکتریهای موجود در فاضلاب و مجاری آب

4- بعنوان ماده جانبی در برخی از فعالیت‌های صنعتی

5- همراه گاز‌های در فعالیت آتش فشانی

5- اثرات گاز H2S بر سلامتی انسان

- تماس حاد

در مسمومیت حاد، مقدار ماده شیمیایی وارد شده به بدن زیاد بوده و علائم در عرض چند دقیقه تا چهار ساعت ایجاد می‌شود و در صورت اقدام نکردن جهت درمان، در عرض چند ساعت تا چند روز به مرگ منتهی خواهد شد. میزان خطرات ناشی از مسمومیت حاد به سولفید هیدروژن، به غلظت این گاز بستگی دارد. زمانی که فرد گاز سولفیدهیدرژن را در غلظتهای پایین استنشاق می‌کند، این گاز از طریق ریه وارد جریان خون وی می گردد. مکانیسم تدافعی بدن برای حفاظت، شروع به تجزیه و اکسید کردن گاز سولفیدهیدروژن کرده و آن را به ترکیب بی ضرری تبدیل می‌کند.

در صورتی که فرد غلظت زیادی از این گاز را استنشاق کند و یا به مدت طولانی در این محیط قرار گیرد، H2S مانند سیانید به سیتوکروم اکسیداز موجود در میتوکندری‌ها وصل شده و مانع فعالیت آن می‌شود و از این طریق از متابولیسم سلولی اکسیژن جلوگیری می‌کند. در نتیجه مرکز اصلی تنفس در مغز فلج شده و تنفس متوقف می‌گردد ( فرد دچار خفگی می‌شود )، درست مثل این که کسی گلوی او را با دست گرفته و فشار داده باشد. یک کارگر ممکن است در عرض چند دقیقه در اثرا غلظت زیاد گاز سولفیدهیدروژن بیهوش گردد و شانس نجاتش کم باشد.

علاوه بر اثرات خفقان آوری که به صورت تاکی کاردی، افزایش تعداد تنفس و در نهایت دپرسیون تنفسی است، افرادی که پس از تماس اولیه زنده بمانند، ممکن است به ادم ریوی تأخیری که ناشی ار اثرات تحریکی مستقیم H2S بر ریه‌ها است، دچار ‌شوند.

مسمومیت حاد با گاز سولفید هیدروژن ممکن است بدون هیچ‌گونه هشداری اتفاق بیفتد زیرا حس بویایی در اثر این گاز سریعاً از کار می‌افتد و ظرف مدت چند ثانیه باعث مرگ می‌گردد.

هر چند در مسمومیت حادتر، مرگ آوری بیشتر است، اما در صورتی که عملیات نجات به موقع و سریع انجام شود احتمال زنده ماندن فرد وجود دارد.

- تماس مزمن

در مسمومیت مزمن با گاز H2S ، ماده سمی به مقدار کم و جزئی در دفعات متعدد و در زمان طولانی وارد بدن شده و علائم ممکن است پس از سالها بروز یابند. گاز سولفید هیدروژن اثرات مزمن و تحت حاد گسترده‌ای دارد. در غلظت‌های خیلی پایین، این گاز باعث سر درد، خواب آلودگی، بی حالی، حالت تهوع، استفراغ، تحریک چشم‌ها و سیستم تنفسی ( ریه‌ها و مسیر ورود هوا از دهان، بینی و راه‌های هوایی ) می‌گردد.

چشم‌ها در اثر تماس با این گاز قرمز، ملتهب و دردناک گردیده و به نور حساس می‌شوند. اثرات مزمن این گاز بر روی سیستم تنفسی شامل سرفه، درد در بینی و گلو و درد هنگام تنفس می‌باشد.

در صورتیکه تماس با این گاز ادامه پیدا کند، کارگر ممکن است دچار مسمومیت مزمن گردد. در این حالت علاوه بر تحریک چشم‌ها و ریه‌ها، ممکن است کاهش ضربان قلب، خستگی، بی‌خوابی، مشکلات گوارشی و عرق سرد هم در اثر مواجهه با گاز به وجود آید. طبق تحقیقی که در کالیفرنیا بر روی کارگرانی که در تماس با سولفیدهیدروژن بودند انجام شده، مشخص گردید که کارگران مذکور از سردرد، حالت تهوع، استفراغ، افسردگی، تغییر شخصیت، خون‌ریزی از بینی و مشکلات تنفسی رنج می‌برند. در نتیجه مقایسه گروه در معرض خطر با گروه شاهد مشخص شد که مواد غیر طبیعی مثل عدم تشخیص رنگ‌ها، عدم هماهنگی بین چشم‌ها و دست، عدم تعادل و مشکلات عصبی بر روی گروه در معرض خطر دیده شده است. طبق تحقیقات آزمایشگاهی گاز سولفید هیدروژن در غلظت‌های پایین باعث ایجاد ناقص‌الخلقی در هوش می گردد.

- شواهد بالینی:

گاز H₂S با توجه به آثار فوری خفقان آوری که دارد ممکن است باعث سنکوپ یک یا چند کارگر شود. به همین خاطر در صنایع به آن گاز از پای درآورنده می‌گویند.

جدول اثرات بیولوژیکی گاز هیدروژن سولفوره

اثرات بیولوژیکی	mg/m³	ppm	%VOL
بوی نامطبوع عموماً در غلظت ppm 13/0، قابل استشمام بوده و در غلظت ppm 6/4 به طور کامل قابل تشخیص است. به محض افزایش غلظت، حس بویایی از کار افتاده و تشخیص گاز از طریق استشمام غیر ممکن می‌گردد.	0.18	0.13	0.00013
در استاندارد‌های فدرال OSHA سقف غلظت مجاز شناخته شده است.	28.83	20	0.002
حد ماکزیمم قابل قبول بالاتر از سقف غلظت مجاز OSHA یک بار برای مدت 10 دقیقه به ازای هر هشت ساعت نوبت کاری، در صورتی که در این مدت گاز دیگری منتشر نگردد.	27.07	50	0.005
سرفه، سوزش چشم‌ها و از دست دادن حس بویایی پس از 3 تا 15 دقیقه رخ می‌دهد. اختلال تنفسی، دردچشم و خواب آلودگی پس از 15 تا 30 دقیقه و سوزش گلو بعد از یک ساعت اتفاق می افتد. طولانی شدن زمان تماس با گاز تدریجاً منجر به افزایش صدمات می‌شود.	144.14	100	0.01
حس بویایی به طور کامل از کار افتاده، گلو و چشم‌ها به شدت می‌سوزند.	288.06	200	0.02
سرگیجه، تهوع و از دست دادن حس تعادل و قدرت تشخیص، مشکل تنفس در عرض چند دقیقه نمایان می‌گردد. افراد مصدوم شدیداً به تنفس مصنوعی نیازمندند.	720.49	500	0.05
بیهوشی سریع، تنفس قطع شده و در صورت تاخیر در نجات مصدوم مرگ حتمی به وقوع می‌پیوندد.	1008.55	700	0.07
در صورت نجات ندادن سریع بیمار، بیهوشی قطعی بوده و مغز صدمه دائمی دیده و مرگ حتمی می باشد.	1440.98	1000	0.1

جدول واکنش فیزیولوژیکی بدن انسان در برابر گاز هیدروژن سولفوره

8 تا 48 ساعت	4 تا 8 ساعت	1 تا 4 ساعت	30 دقیقه تا 1 ساعت	15 تا 30 دقیقه	2 تا 15 دقیقه	0 تا 2 دقیقه	H₂S VOL% (ppm)
			ورم ملتحمه خفیف، سوزش اندام تنفسی				0.005(50) 0.01(100)
خون‌ریزی و مرگ	تشدید علایم بیماری	ترشح و ریزش آب‌بینی، دردچشم‌ها، سرفه	سوزش گلو	اختلال تنفسی، درد چشم‌ها، خواب آلودگی	سرفه، سوزش چشم‌ها، از دست دادن حس بویایی		0.01(100)- 0.015(150)
خون‌ریزی و مرگ	سوزش شدید اندام تنفسی و چشم‌ها،تهوع		سوزش چشم‌ها و گلو	سوزش چشم‌ها و گلو	از دست دادن حس بویایی		0.015 (150) 0.02(200)
		آمبولی (تجمع آب در ریه)،خون ریزی و مرگ	استفراغ و تهوع، سرخی چهره، ریزش آب‌بینی، درد چشم‌ها، سختی تنفس	سرگیجه، ریزش (دردناک) اشک، کوفتگی بدن	سوزش چشم‌ها	سوزش چشم‌ها، از دست دادن حس بویایی	0.025(250)- 0.035(350)
		سرگیجه، کوفتگی، سوزش فزاینده، مرگ	سوزش فزاینده اندام تنفسی و چشم‌ها، سردرد خفیف، کوفتگی، سرخی چهره	به سختی سرفه کردن، سوزش چشم‌ها،	سوزش چشم‌ها، از دست دادن حس بویایی		0.035(350)- 0.045 (450)
			درد شدید سر و چشم‌ها، سرگیجه، رعشه و ضعف شدید و مرگ	سوزش شدید چشم‌ها، تپش قلب، احتمال وقوع مرگ	اختلال تنفسی، سوزش چشم‌ها، از پا افتادن	از پا افتادن، بیهوشی	0.045(450)- 0.06(600)
					از پا افتادن، بیهوشی، مرگ	از پا افتادن، بیهوشی، مرگ	0.06(600)- 0.08(800)

6- استاندارد‌های مواجهه با گاز هیدروژن سولفوره (H₂S)

از آنجایی که در بسیاری از موارد، حذف گاز H₂S از محیط‌های کاری امکان‌پذیر نمی‌باشد، سازمانهای مختلف در سطح دنیا حدودی را به عنوان حدود مجاز در نظر می‌گیرند. هر سازمان از یک شاخص مختص به خود برای ارائه حدود مجاز استفاده می‌نماید. جدول زیر حدود مجاز مواجهه با گاز H₂S را نشان می‌دهد.

جدول استاندارد حدود مجاز مواجهه با گاز هیدروژن سولفوره

N.I.O.S.H[1]	A.C.G.I.H[2]	O.S.H.A	O.S.H.A[3]	سازمان
I.D.L.H[4]	T.L.V_-_TWA[5]	TLV- C[6]	P.E.L[7]	واحد‌ها
ppm100	ppm 20	ppm20	ppm10	حدود مجاز مواجهه

در بسیاری از موارد، کارگران با مخلوطی از گاز‌های محرک در تماس هستند و متأسفانه در خصوص چگونگی فعل و انفعال این مواد با یکدیگر و اثر آنها بر بدن، اطلاعات اندکی وجود دارد. هنگام تعیین حدود مجاز مواجهه در چنین مواردی باید اثرات تشدید کنندگی را برای آنها در نظر داشت.

7- اثرات سرطان زایی گاز H2S

آژانس حفاظت محیط‌زیست، دفتر بین المللی تحقیقات سرطان و سرویس خدمات بهداشتی و انسانی نیز مطالعاتی بر روی سرطان زایی گاز سولفید هیدروژن انجام داده‌اند. در این مطالعات یافته‌هایی مبنی بر اثرات سرطان‌زایی گاز سولفیدهیدروژن شناخته نشده است، ولی مطالعات در این زمینه ادامه دارد.

8. موارد اجتناب از کار با گاز هیدروژن سولفوره

1- عدم استفاده از گاز هیدروژن سولفوره در محیط های دارای اسید نیتریک غلیظ، سولفوریک اسید و سایر مواد اکسید کننده.

2- بخارات هیدروژن سولفوره وقتی با بخارات کلرین، نیتروژن تری فلوراید مخلوط شوند به صورت خود به خودی می سوزند.

3- بوی هیدروژن سولفوره در مکان هایی که گازها یا بخارات سایر مواد شیمیایی وجود دارد غیر قابل تشخیص می گردد.

4- تماس گاز هیدروژن سولفوره با گرما، آتش یا منابع احتراقی فاجعه بار است.

9- شناسایی، اندازه‌گیری و ارزیابی گاز سولفید هیدروژن

شناسایی، اندازه‌گیری و ارزیابی گاز سولفید هیدروژن به دو روش دستگاهی و فردی امکان‌پذیر است.

9-1- روش دستگاهی

9-1-1- تجهیزات ثابت شناسایی گاز: این تجهیزات شامل کنترولرها، صفحه نمایشگر، سنسور یا حسگر کابلهای ارتباطی می‌باشد و در نقاطی که احتمال وجود گاز سولفید هیدروژن است، نصب می‌گردند. در صورتی که میزان گاز H₂S به مرز خطرناک برسد، آژیر یا علامت خطری به کار می‌افتد.

9-1-2- تجهیزات متحرک ( قابل حمل): این تجهیزات دارای پمپ و سنسور گاز هیدروژن می‌باشند که روی کمر کارگر متصل شده و به محض ورود به منطقه حاوی گاز سولفید هیدروژن، مقدار این گاز را نشان می‌دهند.

9-1-3- تجهیزات آزمایشگاهی: به منظور شناسایی مواجهه کارگر با گاز H₂S ، مقدار سولفید هیدروژن را در هوای تنفسی اندازه‌گیری می‌نمایند. این کار با وسایل خاص آزمایشگاهی انجام می‌شود. نمونه‌ها باید تا 2 ساعت پس از تماس به آزمایشگاه منتقل گردند.

جهت شناسایی مواجهه شدن با گاز سولفید هیدروژن از روش دیگری نیز استفاده می‌شود. سولفید هیدروژن سولفاید در بدن انسان تبدیل به سولفات و تیوسولفات شده و از طریق ادرار دفع می‌گردد، بنابراین با استفاده از وسایل خاص آزمایشگاهی و اندازه‌گیری تیوسولفات در ادرار شخص در معرض تماس، تا 12 ساعت پس از مواجهه می‌توان وجود گاز را در بدن فرد شناسایی کرد.

9-2- روش فردی

9-2-1- احساس بویایی

گاز هیدروژن سولفوره در غلظت‌های پایین بویی شبیه تخم مرغ گندیده دارد. با افزایش گاز بوی آن تغییر کرده و بوی شیرین می‌دهد. هنگام افزایش غلظت، گاز H₂S سبب فلج شدن دستگاه تنفسی گردیده و شخص حس بویایی خود را از دست می‌دهد. بنابراین، این روش برای تشخیص گاز قابل اطمینان نبوده و باید از آن پرهیز شود.

9-2-2- تحریک مجاری تنفسی

در بین تمام گازهای تحریکی و سمی گاز هیدروژن سولفوره تنها گازی است که مجاری تنفسی را به شدت تحریک و ملتهب می‌کند، بنابراین با استشمام این گاز توسط فرد به سرعت می‌توان به وجود گاز در محیط پی برد. این روش به دلیل صدمات دستگاه تنفسی نباید به عنوان یک روش اصلی در تشخیص گاز استفاده گردد.

10- اقدامات کنترلی کاربردی

1- کنترل‌های مدیریتی: آموزش پرسنل، کوتاه کردن مدت شیفت کاری اشخاص در معرض تماس گاز هیدروژن سولفوره، انجام معاینات شغلی قبل از استخدام و انجام معاینات دوره‌ای با توجه ویژه به دستگاه تنفس، قلب و عروق و چشمها.

2- کنترلهای مهندسی: استفاده از تهویه مناسب وکاهش میزان آلاینده، اصلاح فرایند کاری

3- استفاده از تجهیزات کشف و اعلام گاز هیدروژن سولفوره

4- استفاده از تجهیزات حفاظت فردی: در شرایطی که کنترل‌های فنی مهندسی و مدیریتی نتوانند سطح تماس با سولفید هیدروژن را به اندازه کافی کاهش دهند، استفاده از وسایل حفاظت فردی در محل کار ضروری می‌باشد.

5- تجهیزات حفاظت فردی موردنیاز برای سولفید هیدروژن عبارتند از:

الف ‌ـ استفاده از وسایل حفاظت تنفسی به صورت ماسک کامل صورت Full Face Mask با کانیستر اختصاصی جذب هیدروژن سولفوره

ب ـ استفاده از رسپیراتورهای هوای تنفسی self-contained breathing apparatus (SCBA) که توسط NIOSH/MSHA توصیه می‌گردد.

ج - ترکیبی ازSCBA و سیستم تامین‌هوا بوسیله خطوط لوله‌هوا، برای کار در یک فضای محصور مانند تونل

د ـ وسایل حفاظتی چشمها حفاظت چشمها در محیط‌های آغشته به گاز هیدروژن سولفوره با استفاده از گاگل ایمنی (safety goggle) و حفاظهای صورت.

ه ـ وسایل حفاظتی پوست: دستکش‌هایی از جنس لاستیک یا نئوپرن برای حفاظت دستها در مواجهه با حالت گازی یا مایع هیدروژن سولفوره

11- الزام خدمات کمک‌های اولیه

موسسه مهندسی رهاب باید روشهای اجرایی مناسبی را برای کاهش اثرات ناشی از حوادث،‏ اعم از حوادث با آسیب‌های جزئی تا کشنده طرح‌ریزی نماید.

گستره این خدمات دربرگیرنده کلیه پرسنل، کارکنان و پیمان کارانی است که در تونل صدمه دیده‌اند. بخشی از روشهای اجرایی عبارت است از:

1- ایجاد تسهیلات کمک‌های اولیه مناسب با خطرات عملیات حفاری و در دسترس بودن کمک‌های بعدی مورد نیاز.

2- محل‌هایی که از مراکز کمک‌های اولیه دور می‌باشند، باید کمک‌های اولیه مناسبی داشته باشند تا هر آسیبی را تا زمان رسیدن کمک‌های پزشکی کنترل نمایند.

3- فرایندهایی را باید ترسیم نمود تا کارکنان آسیب دیده سلامت خود را بازیابند و این کار باید از طریق ارائه نمودن فعالیت‌های بهبود و احیاء به طور مناسب و در حداقل زمان ممکن پس از وقوع حادثه انجام گردد.

12- عملیات کمک‌های اولیه برای افراد مسموم شده با گاز هیدروژن سولفوره

1- پیش از کمک به فرد مصدوم، فرد امدادرسان باید خود از تجهیزات تنفسی استفاده کند تا مسموم نشود.

2- مصدوم را به سرعت به هوای تمیز انتقال دهید.

3- اگر مصدوم تنفس نمی‌کند‏، راه تنفسی را باز کرده و فوراً وسیله تنفس مصنوعی را بکار ببرید.

4- اگر مصدوم نبضی ندارد‏، ماساژ قلبی را فوراً شروع کنید.

5- مصدوم را گرم نگه دارید.

6- وقتی مصدوم را به هوای تمیز انتقال دادید و تنفس طبیعی شروع شد، مصدوم را تحت نظر داشته باشید تا کمک‌های پزشکی برسد.

7- در صورتی که مصدوم دارای ناراحتی‌های چشمی باشد، با محلول اسیدبوریک آن را شستشو داده و در حالت شدید از کمپرس سرد به مدت 15 دقیقه استفاده کنید.

8- در صورتی که مسموم از خشکی گلو و سرفه‌های دردناک شکایت کند، شستشوی گلو با محلول 10 درصد نیترات نقره موثر خواهد بود.

جدول راهنمای اقدامات مدیریتی و فنی در مواجهه با گاز هیدروژن سولفوره

مقدار ppm	اثرات	نحوه عملکرد
0.13	کمترین غلظتی که قابل درک با حس بویایی است	مراقب باشید.
10	چشم‌ها شروع به اشک‌آمدن می‌کنند و کمی دردناک می‌شوند	مراقب باشید.
27	بوی بسیار شدید و نامطلوب ولی قابل تحمل	هوای تازه تنفس کنید.
100	از بین رفتن حس بویایی	1- مصدوم را به هوای تازه منتقل کنید. 2- امداد پزشکی را خبر کنید.
500	از بین رفتن هوشیاری و مرگ در یک ساعت	1- قربانی را به هوای تازه منتقل کنید. 2- کمک‌های اولیه را شروع کنید. 3- امداد پزشکی را خبر کنید.
1000	فوراً از هوش می‌رود ، توقف تنفس و مرگ	1- تنفس مصنوعی را اعمال کنید. 2- در صورت نیاز ماساژ قلبی دهید. 3- امداد پزشکی را خبر کنید.

13- اقدامات اورژانس

1- باز کردن راه‌های تنفسی برای مسموم ضروری است.

2- مکش (ساکشن) ترشحات مستفرغه مرتباً انجام شود.

3- برای تزرزیق، یک راه‌ داخل وریدی برقرار کنید.

4- کنترل مداوم نوار قلبی انجام دهید.

5- در صورت ایست قلبی تنفسی، اقدامات احیاء قلبی ریوی را سریعاً آغاز نمائید.

6- در صورت وجود اسیدوز متابولیک- با بی کربنات سدیم آن را اصلاح کنید.

7- در صورت مسمومیت شدید، می‌توان با استفاده از نیتریت سدیم تولید متهموگلوبین نمود و این ماده در ترکیب با سولفید با سیتوکروم اکسید از رقابت می‌کند.

Sodium Nitrite 3% 0.1-0.3 mL/kgw OVER 5MIN

8- در صورت لزوم می‌توان نصف دوز (مقدار) اولیه را یک ساعت بعد تکرار نمود ولی بایستی درصد متهموگلوبین را در کمتر از 30% نگه داشت.

9- در مسمومیت با سولفیدهیدروژن از تیوسولفات نباید استفاده کرد.

10- در بیمارانی که به اقدامات بالا پاسخ نمی‌دهند، بایستی استفاده از اکسیژن پرفشار را مدنظر داشت.

11- در صورت هیپوتانسیون (کاهش فشار خون و تشنج و اختلالات قلبی)، درمان‌های اختصاصی مربوطه انجام شود.

12- در مسمومیت با سولفید هیدروژن، اگر مسموم در طی 4 ساعت اول از بیهوشی خارج شده و بیدار شود، نشانه خوبی خواهد بود. در مسمومیت خفیف، بیمار بایستی به مدت 6-4 ساعت تحت نظر باشد.

13- جهت درمان نهایی، مسموم را به مرکز مجهزی اعزام نمایید.

جدول مخاطرات ناشی از تماس با گاز هیدروژن سولفوره (H2S) در عملیات حفاری تونل

انواع خطرات	علائم	نحوه جلوگیری	کمک‌های اولیه/اطفاء حریق
آتش سوزی	شدیداً قابل اشتعال	1- کاهش مقادیر H2S با تهویه مناسب 2- کنترل منابع جرقه و ممانعت از بروز جرقه، ممنوعیت استعمال دخانیات	قطع تغذیه آتش، خاموش کردن آتش با اسپری آب، پودرخاموش کننده،گاز دی‌اکسیدکربن
انفجار	مخلوط هوا و H2S قابل انفجار است.	تهویه هوا، استفاده از تجهیزات الکتریکی و روشنایی ضد انفجار، ممانعت از ایجاد الکتریسیته ساکن (با اتصال زمین) در کاربردهای مختلف از هوای کمپرس شده استفاده نشود.	در صورت بروز آتش‌سوزی، سیلندرها را با اسپری آب خنک نگه دارید.
تماس (استنشاق)	سرگیجه، سردرد، سرفه، گلودرد، تهوع، تنفس سخت، بی‌هوشی (علائم ممکن است با تاخیر بروز کند)	تهویه مناسب، استفاده از تجهیزات تنفسی	انتقال به هوای تازه، استراحت، نیمه بالای بدن بالا نگه داشته شود، اعمال تنفس مصنوعی، تنفس دهان به دهان انجام شود.
تماس (پوست)	در تماس مستقیم با مایع تاول‌زدگی ایجاد می‌شود.	استفاده از دستکش‌های مخصوص و محافظ	در صورت تاول‌زدگی، تاول با مقدار زیادی آب شسته شود.
تماس (چشم‌ها)	قرمز شدن چشم‌ها، درد و سوزش شدید	1- استفاده از عینک‌های ایمنی مخصوص 2- محافظت از چشم‌ها به همراه دستگاه تنفسی	چشم ها با آب زیاد شسته شود، به پزشک مراجعه شود.

14- چکیده مطالب

گاز هیدروژن سولفوره یکی از خطرناک‌ترین گازهای سمی در عملیات حفاری تونل نوسود می‌باشد و می‌بایست در صورت مقابله با آن، به طور کامل مراقب بود. این گاز ممکن است در مراحل مختلفی از عملیات حفاری تونل نوسود بروز نماید.

گاز هیدروژن سولفوره بوی تخم مرغ گندیده داشته و به سرعت می‌تواند قوه شامه را از بین ببرد. لذا باید توجه داشت که علت محو شدن بو دلیل کم شدن گاز نیست، بلکه در اثر زیاد شدن آن است. اعداد و ارقام راهنمای خوبی جهت اطلاع از اثر غلظت‌های مختلف این گاز در هوا بر افراد و خطرات حاصله است.

· غلظت بر حسب قسمت در میلیون (ppm):

- ppm 100-50:

در این غلظت چشم ها و سیستم تنفسی پس از یک ساعت تماس دچار خارش می‌شوند.

- ppm 300-200:

در این غلظت بعد از یک ساعت چشم کبود شده و سیستم تنفسی دچار خارش می‌شود.

- ppm 700-500:

در این غلظت در مدت 15 دقیقه گیجی، سردرد و تهوع و پس از 60-30 دقیقه بیهوشی و مرگ احتمالی عارض می گردد.

- ppm 900-700:

در این غلظت به سرعت باعث بیهوشی و بعد از چند دقیقه باعث مرگ می‌شود.

- بیش از ppm 1000:

در این غلظت در یک لحظه باعث مرگ می شود.

تماس با غلظت‌های کم، سبب ریزش اشک از چشم و تحریک مخاط بینی و حلق می‌شود، سردرد و سرگیجه نیز ممکن است به دنبال داشته باشد.

هیدروژن سولفوره اثر تحریک کنندگی بسیار زیاد بر روی قرنیه دارد که به علت ایجاد سولفور سدیم است و علاوه بر ایجاد درد و اشک‌ریزی، سبب تاری بینایی نیز خواهد شد.

کسی که در معرض غلظت‌های زیاد هیدروژن سولفوره قرار بگیرد، بعلت اثر این گاز بر مرکز تنفسی در مغز، بلافاصله جان خواهد داد.

این گاز از هوا سنگین‌تر بوده، ممکن است در شرایط سکون باعث تجمع در گودال‌ها، ‌چاهک‌ها،‌ حفره یا جاهای سربسته شود.

· ماسک‌های تنفسی

ماسک‌های تنفسی باید در محیط‌های آلوده به گاز هیدروژن سولفوره در دسترس افراد قرار داشته باشد.

در عملیات حفاری در قسمتهایی که غلظت گاز به شدت بالاست، باید از امکانات کاملتری برخوردار بود (سیستم هوای فشرده SCBA)

· کمک‌های اولیه:

اشخاص دچار گازگرفتگی باید فوراً به هوای آزاد منتقل شوند.

باید توجه داشت که شخص نجات دهنده، خود از امکانات ایمنی برای تنفس برخوردار باشد. چنانچه شخص گاز گرفته، اصلاً نفس نمی‌کشید یا بیهوش است، باید به سرعت به او تنفس مصنوعی داد. این کار باید آنقدر ادامه یابد تا شخص به حالت عادی برگردد.