سایت بهداشت محیط ایران

سایت بهداشت محیط ایران

بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط
سایت بهداشت محیط ایران

سایت بهداشت محیط ایران

بهداشت محیط،آب وفاضلاب، مواد زائد ، بهداشت مواد غذایی،استخدامی بهداشت محیط

مضرات آب آشامیدنی در بطری

مضرات آب آشامیدنی در بطری 

 

در سال های اخیر خرید آب آشامیدنی در بطری گسترش یافته. اینکه چرا آب آشامیدنی در بطری خریداری می شود دلایل گوناگون دارد. از سوئی خوب نبودن کیفیت آب لوله کشی در برخی از کشورها و مناطق دلیل اینکار است و از سوی دیگر نا آگاهی در مورد آب و خواص آن در کنار رفع عطش و دلیل آخر سوء استفاده تولید کنندگان آب در بطری از نا آگاهی عموم. به علاوه برخی خواصی را برای آب آشامیدنی (معدنی) بر می شمارند که یا اساسا ناصحیح است و یا صحت علمی آن ها هیچگاه به اثبات نرسیده.

 چنانچه در صورت فقدان مواد مضر در آب میزان مواد سالم معدنی موجود در آب را به عنوان معیار مفید بودن آن در نظر بگیریم، به سهولت می توان بر اساس مقایسه میزان موادی که روی بطری ها  نوشته شده با میزان املاح سالم در آب لوله کشی به این نتیجه رسید که میزان املاح در آب لوله کشی همان اندازه و یا در غالب موارد بیشتر است.  هر فرد می تواند با تماس با سازمان آب محل خود از میزان املاح آب لوله محل خود اطلاع پیدا کند.

آن چه مسلم است این که چنانچه بخواهیم نیاز املاح بدن خود را از طریق نوشیدن آب (معدنی) بر طرف کنیم این روشی غیر ممکن است، زیرا که در این صورت انسان می بایست روزانه تا حدود 20 لیترآب بنوشد. ضمن این که برخی از متخصصین امور تغذیه بر این باورند که چون املاح موجود در آب منشاء معدنی دارند، بیش از 5% آنها جذب بدن نمی شوند. به این دلایل تبلیغ مصرف آب معدنی جهت تامین املاح مورد نیاز انسان از ا ین طریق بیشتر جنبهٔ اقتصادی دارد. جهت اطلاع بد نیست بدانیم که بهائ آب در بطری ها 50 الی 70 برابر آب تصفیه شده لوله کشی‌ است. طبیعی‌ است که حد اقل قشر ضعیف قادر به تامین چنین هزینه ای نیست. و در حالی‌ که نوشیدن فراوان آب ضروری است، این قشر توان تحمل این هزینهٔ سنگین را ندارد.

از آنجا که آب مهم ترین ماده غذائی است و با سلامت آحاد جامعه رابطهٔ مستقیم دارد، توجه جدی به آن از طرف دولت امری است انکار ناپذیر، زیرا از یک سو بروز تنها یک اپیدمی هزینه گزافی برای دولت در بر دارد و از سوی دیگر سلامتی‌ آب هزینه‌های درمانی را کاهش میدهد.

تبلیغ مصرف آب در بطری و حمایت دولت از آن عملا به معنای وگذاری تامین آب توسط بخش خصوصی به بهای بسیار گزاف برای اقتصاد ملی‌ است. در سال های اخیر در برخی‌ از کشورها آب رسانی از طریق لوله کشی که به مراتب ارزان تر است به شرکت‌های خصوصی واگذار شده. تجربه حاصل از این کار نیز چه در کشورهای صنعتی و غیره سراسر منفی‌ بوده؛ نه تنها کیفیت آب و شبکه بهتر نشده بلکه تنها بهای آب را شرکت ها چند برابر کرده اند.  

با توجه به این مسائل می توان نتیجه گرفت که حل مشکل آب آشامیدنی را نمی توان و نباید به بخش خصوصی واگذار کرد. از آنجا که تصفیهٔ فاضلاب از حساسیت کمتری برخوردار است، خصوصی سازی را میتوان در این بخش انجام داد.

آب های بسته بندی شده همواره سالم نیستند

آب لوله کشی می بایست بر اساس قوانین سازمان بهداشت جهانی و کشوری همه روزه مورد آزمایش قرار گرفته و در صورت سالم نبودن، به ویژه هنگامی که مقدار باکتری ها بیش از حد مجاز در آن وجود داشته باشند، موارد از طریق رسانه ها به اطلاع عموم برسند. بر اساس اطلاع این امردر ایران هم رعایت شده و روزانه علاوه بر آزمایش های متعدد در تصفیه خانه چندین نمونه از نقاط مختلف شهر نیز مورد آزمایش قرار می گیرند.

بر خلاف قوانین آب لوله کشی در مورد آب های معدنی و غیره در بطری قوانین جدی کنترل مواد آن وجود ندارد و به استناد نشریه سازمان یونسکو(the new Courier No.3, 2002) نه تنها قوانین جدی در مورد این آب ها وجود ندارد بلکه تولید کنندگان قادر به آنالیز روزانه همه مواد در آب نبوده و حتی در کشورهای صنعتی نیز دولت آن ها را کنترل جدی نمی کنند؛ به عنوان مثال تولید کننده ها در کشورهای صنعتی موطفند تنها سالی یک بار آب را مورد آزمایش محدود قرار دهند؛ آن هم نه آب پر شده در بطری و هنگام مصرف را بلکه آب را قبل از پر کردن آن در ظرف.

هرچند که آب آشامیدنی مهم ترین ماده غذائی به شمار می رود اما بر خلاف همه مواد غذائی بسته بندی شده، تولید کنندگان آب در بطری موظف به ذکر تاریخ مصرف روی بسته بندی ها نیستند. هفته نامه معروف آلمان «اشترن» در سال 2003 چندین آب معدنی معروف و گران قیمت را در آلمان مورد آزمایش قرار داده و به این نتیجه رسید که در برخی از آنها باکتری و مواد مضر وجود دارد، از جانب دیگر حلال های شیمیائی موجود و مضر در ظروف پلاستیک در آب حل می شوند. در بطری های پلاستیک ماده شیمیائی استآلدهید ( Acetaldehyd) وارد آب می شود که مزه آب را عوض می کند. مؤسسه بررسی محصولات در آلمان ( 2008, Stiftung Warentest) در یک بر رسی اعلام کرد نیمی از آب ها در بازار یا مزه استآلدهید یا پلاستیک یا مقوا و یا مزه های عجیب می دادند.

آزمایش های  دیگری در آلمان در سال 2007 نشان دادند که در بطری های پلاستیکی ای که چند بار مورد مصرف قرار می گیرند انواع و اقسام مواد از جمله روغن مشاهده می شوند و در یک مورد شناخته شده نوزادی دچار مسمومیت شده.

بر اساس همان گزارش سازمان یونسکو در بالا، حدود یک چهارم آب ها ی به اصطلاح معدنی در بطری ها در آمریکا توسط تولید کننده مستقیما از شیر آب لوله کشی پر شده بودند.

آنچه که اخیرا مورد توجه قرار گرفته و از اهمیت زیادی برخوردار است مسئله مواد رادیو اکتیو (اورانیوم، رادیوم و ایزوتوپ سرب) در آب ها است. این مواد که سلامت انسان را بیش از مواد دیگر مورد تهدید قرار داده و سرطان زا هستند در بسیاری از آب ها (بیش از همه اورانیوم) اعم از آب لوله کشی و معدنی وجود دارند که منشاء طبیعی دارند، لیکن غلظت آن ها در آب ها مختلف است. جالب توجه آن که آزمایش ها تا کنون نشان می دهند که در مجموع غلظت اورانیوم در آب های معدنی بیش از آب لوله کشی است اما تا کنون قانونی در مورد میزان مجاز آن وجود نداشته و شرکت ها هم موظف به ذکر غلظت اورانیوم بر روی بطری ها نیستند. تنها قانونی که اکنون رعایت آن الزامی است این که چنانچه غلظت اورانیوم بیش از 2 میکروگرم در لیتر باشد، فروشندگان نباید روی بطری ها ذکر کنند "قابل استفاده برای کودکان".

نتیجه آزمایش گسترده ای که در سال 2007  میلادی در سوئیس بر روی آب های  معدنی و لوله کشی پیرامون غلظت اورانیوم به عمل آمد نشان می دهد که از بین 25 آب معدنی در 11 عدد از آنها میزان غلظت اورانیوم به مراتب بیش از 2 میکروگرم، در حالی که به ندرت در آب های لوله کشی از این حد بیش تر بوده .

 از جمله آلاینده های دیگر آب آشامیدنی فلورید و بورات در آب است.  سازمان بهداشت جهانی غلظتی برای فلورید به میزان حداکثر یک و نیم میلی گرم و برای بورات یک میلی گرم را در آب آشامیدنی توصیه می کند. تحقیقات چندی نشان می دهند در کشورهای گرم سیر که انسان بیشتر آب می نوشد این غلظت ها می بایست کمتر باشند. به این خاطر به عنوان نمونه برای شیلی غلظتی مابین0,5 – 0,6 برای آفریقای جنوبی غلظتی مابین 0,5 – 0,7 و برای عربستان غلظتی معادل  0,75  میلی گرم توصیه می کنند.

همچنین تحقیقات بسیاری نشان می دهند که غلظت فلورید و بورات در بسیاری از آب های زیر زمینی و معدنی بیش از این مقادیر است. شرکت ها در آلمان موظفند طبق قانون آب های معدنی این کشور تنها در صورتی که غلظت فلورید  بیش از یک و نیم میلی گرم باشند میزان آن را روی بطری ها ذکر کنند.

بطور خلاصه و نمونه، چنانچه روزانه بیش از بیست میلی گرم فلورید وارد بدن شود از سوئی لکه های سفید و یا قهوه ای روی دندان ها ظاهر می شوند که مقاومت دندان را کاهش می دهند و از سوی دیگر انعطاف استخوان ها کم شده و امکان شکستگی آن ها بیشتر می شود.

هرچند که در مواردی مصرف آب آشامیدنی در بطری میتواند قابل توصیه باشد اما آن گونه که برخی‌ از مسولین تصور می کنند این کار جهت حل میان مدت و دراز مدت مشکل آب آشامیدنی برای عموم به هیچ وجه قابل توصیه نیست.

تا اینجا می توان به سادگی به این نتیجه رسید که تامین آب آشامیدنی در ظروف روشی است که از نظر اقتصاد ملی غیر قابل توجیه و از نظر سلامتی افراد نا مطمئن. اما بر همهٔ معایبی که برای آب آشامیدنی در بطری برشمرده شد، تاثیر زیست محیطی‌ این طریق آب رسانی نیز بیش از اندازه حائز اهمیت است.

مشکلات مبرم زیست محیطی تامین آب آشامیدنی در بطری


این مشکلات برای کشورهای کم آب به مراتب بیش تر است، زیرا از یک سو با استخرج بیش از اندازهٔ یک منبع آب در یک جا توازن زیست محیطی‌ آنجا بر هم خورده و میتواند به مرور آن ناحیه را لم یزرع کند.

از سوی دیگر برای ارزیابی زیست محیطی‌ یک محصول می بایست تمامی‌ مراحل تولید و مصرف آن را از آغاز تا امحای زباله آن در نظر گرفت. جهت ارزیابی تاثیر زیست محیطی‌ آب در بطری تصور کنید که فرد جهت بر طرف کردن تنها یک بار عطش خود، یک بطری خالی‌ به جای می‌گذارد. حال جهت تولید یک بطری می بایست مواد اولیه را فراهم آورد و با مصرف انرژی و آب آن را تبدیل به بطری کرده و باز هم با مصرف انرژی آن را پر کرده و گند زدائی کرد و در مرحلهٔ بعد باز هم با صرف انرژی آن را بسته بندی (با مصرف ماده اولیه و انرژی) کرد و به دست مصرف کننده رساند. گاهی آب در بطری صدها و هزارها  کیلومتر راه پشت سر می‌گذارد. و در آخر امر بطری و بسته بندی تبدیل به زباله شده و امحای آن با صرف انرژی جهت حمل و نابودی آن همراه است. با این دقت مشاهده می‌کنیم که میزان مصرف انرژی، مواد خام و آلودگی هوا توسط این محصول به هیچ وجه تناسب با مورد مصرف آن ندارد. 

حال چناچه ۷۰ میلیون انسان بخواهند آب آشامیدنی خودرا این گونه تامین کنند میتوان تا حدودی حدس زد که این کار چه تاثیرات مخرب و غیر قابل بازگشتی برای سلامت انسان و آب و هوا بر جای گذارده که باز دولت و مصرف کننده باید این هزینه‌ها را بپردازند. تنها این تولید کننده آب در بطری است که از این جریان سود برده و عهده دار هیچ مسئولیت دیگری نیست ؛ اما آن چه که مسلم است این کار نه توجیه عقلانی دارد و نه با توسعه پایدار سر آشتی‌ خواهد داشت.

به خاطر مصأئبی که برای آب در بطری برشمردیم وزارت محیط زیست انگلستان مصرف آب در بطری را در این وزارت خانه سال قبل ممنوع کرد تا این کار الگوی مصرفی برای دیگران شود. جهت بهینه کردن الگوی مصرف نباید صرفا منافع یک اقلیت کوچک را مد نظر قرار داد.

در جهان صنعتی امروزه جهت تولید یک کالری مادهٔ غذایی ده کالری انرژی مصرف میشود. امری که با توجه به کاهش منابع انرژی از یک سو و آلودگی هوا از سوی دیگر قابل دفاع نیست. کارشناسان بر این باورند که چناچه این فرایند ادامه پیدا کند نابودی بشریت در مدت کوتاهی عملی‌ خواهد شد (Michael C. Ruppert).  حال چنانچه این روش را برای آب رسانی هم گسترش دهیم طبعا آتیهٔ خوبی‌ در انتظار ما نیست.

راه حل ها

کارشناسان در کشورهای صنعتی به این باور رسیده‌اند که راه حل‌های اصولی و پایدار تولید و مصرف را در شرایط کنونی می بایست بر اساس تغییر پارادایم‌های تولید و مصرفی که از دو قرن پیش رایج گشته جستجو کرد. 

طبیعی‌ است که در یک نوشتار کوتاه به صورت کوتاه میتوان راه حل‌ها را در مورد آب بر شمرد. در حال حاضر نظام آب رسانی بر اساس تصفیه خانه‌های مرکزی و پخش سراسری آب انجام می‌گیرد. این راه حل زمانی‌ اتخاذ شده که شهرهای بزرگ جمعیت زیادی نداشتند و شبکه‌ها محدود بودند. صرف نظر از عواقبی که این روش برای محیط زیست دارد، با گسترش شهرها طول شبکه ها چندین برابر و همپای آن نگهداری از آن بسیار دشوار شده. در حال حاضر در شهرهای بزرگ ۸۰ % هزینهٔ آ ب رسانی مصروف نگهداری شبکه و تنها۲۰ % خرج تصفیه آب میشود. در مورد تصفیهٔ فاضلاب نیز این امر صحت دارد.  

با این توضیح مختصر میتوان نتیجه گرفت که از نظر کلی‌ راه حل‌های آتی می بایست بر محور غیر متمرکز آب رسانی استوار شده و هرچه این عدم تمرکز بیشتر شود فرایند بهتری خواهد داشت. البته این راه حل دراز مدت است.

برای کوتاه مدت باید گفت که تجربه نشان می دهد که در بسیاری از موارد آب های لوله کشی‌ به مراتب سالم تر و مطمئن تر از آب در بطری بوده و نیازی به خرید آب در بطری نیست. ضمن این که  برای اطمینان بیشتر شهروندان البته می بایست دولت دستگاه های آزمایش پیشرفته را برای تصفیه خانه‌ها تعبیه کند، حتی چنانچه بهای آب کمی‌ بیشتر شود. در بالا اشاره شد که آگاهی عموم در مورد آب و خواص و مشکلات آن بسیار ناچیز است. یک همه پرسی‌ در سال قبل در آلمان موید این نظر است. رسانه‌ها می توانند با دادن آگاهی‌ لازم به شهروندان کمک زیادی در زمینه صرفه جوئئ و حفاظت محیط زیست کنند.

مشکل کنونی آب لوله کشی برای شرب در حال حاضر این است که در غالب کشورها جهت پیش گیری از رشد باکتری در لوله ها مقداری کلر وارد آب می کنند، اما کلر در کنار ضدعفونی کردن از یک سو سالم نبوده و باکتری های مفید موجود در روده بزرگ (Lactobacteria ) را می کشد. از سوی دیگر کلر با مواد آلی موجود در آب نیز ترکیب شده و ترکیباتی بوجود می آورد که آن ها هم  مضر هستند. اما از آنجا که کلر و ترکیبات آن است فرار هستند جوشاندن آب به مدت پنج الی ده دقیقه آن ها را از آب خارج می کند. توصیه می شود که به ویژه برای نوزادان و بیماران حتما از این آب استفاده کنید.

موضوع دیگر آن که هنگام جوشاندن آب لوله کشی‌ در بسیاری از اوقات در آب گرم کن رسوب ایجاد می شود. بسیاری این رسوبات را دلیل آلودگی آب قلمداد می‌‌کنند.  این تصور درستی نیست. این رسوبات چیزی جز املاح کلسیوم و منیزیوم نیستند که بر خلاف تصور نه تنها آلاینده نبوده بلکه املاح مفید برای انسان هستند.

 دکتر مسعود کریم نیا   












جهت اطلاع از مطالب به روز سایت به کانالهای ما در شبکه های اجتماعی بپیوندید.



   

(جهت دسترسی به مطالب به روز به سمت چپ سایت بخش آخرین مطالب مراجعه کنید)