دفع بهداشتی مواد زائد جامد بیمارستانی

انواع روش های تصفیه ، گندزدائی و دفع بهداشتی مواد زائد جامد بیمارستانی
1- از نـقـطـــه نــظـــر دفـــع بــهـــداشـتــی مــی‌تــوان تقسیم‌بندی زیر را ارائه کرد: ‌
1) مـواد زایـد غـیـر مـسـالـه ساز بیمارستانی مناسب برای دفع به طرق مختلف:
این مواد از نظر مقدار ، ترکیب و مبدا‡ نظیر مواد زاید خانگی هستند .
2 )‌ مــواد زایـد مـسـألـه سـاز بـیـمـارسـتـانـی(‌مواد زاید بیماری زا )‌:
روش دفـع بـایـد ایـمـنـی کـامـل داشـتـه و بـرای محیط زیست بی زیان باشد.این موارد شامل:
1- مـــــــــواد زایـــــــــد مـــــــــرطـــــــــوب بـــــــــه ویـــــــــژه بیمارستانی(اعضای قطع شده ، قسمت هایی از اعـضــــاء بــــدن ، خــــون وخــلــــط ) و حــیــــوانــــات آزمایشگاهی .
2- مـواد زایـد خشک مخصوص بیمارستانی شامل مواد زاید خشک بخش های بانک خون ، جراحی ، واحدهای دیالیز ، زایمان ،بخش های ایـزوله (‌مثلاً عفونی )‌،میکروبیولوژی ،ویروس شناسی و واحد مراقبت های ویژه .
3- تمام اجسامی که در ارتباط مستقیم با خون بیمار باشند وجزء مواد زاید به شمار بیایند .
3 )‌مواد زاید بیمارستانی با مشکلات خاص خود که نیاز به دفع ویژه دارند:
1- مواد زاید آشپزخانه با مقادیر زیاد
2- مواد زاید دارویی با مقادیر زیاد
3- مواد زاید رادیو اکتیو
مـواد زاید مخصوص بخش های جراحی پاتولوژی ،اتوپسی ،از قبیل اعضای قطع شده و موارد دیگر که موجب زشتی منظره ظاهری مواد زاید شده و باید مدیریت خاصی در جهت حفظ زیبا سازی محیط در جمع آوری و دفع آن ها در نظر گرفته شود.
تصیفه و دفع مواد زائد جامد بیمارستانی
با گسترش بیماری هایی از قبیل ایدز و هپاتیت B توجه به دفع مناسب اینگونه مواد از جمله اقدامات مهم بهداشتی محسوب می شود . به منظور جلوگیری از انتشار عوامل باکتریایی ، ویروسی و انگلی و سایر عوامل بیماری زا در محیط زیست، زباله های عفونی بـیـمـارسـتـانـی قـبـل از خـروج از بـیـمارستان و دفع نهایی باید تصفیه و گندزایی شوند‌. سوزاندن زباله از طریق زباله سوزها خود نوعی گندزدایی خشک محسوب می شود .
روش‌های گندزدایی ‌
گند زدایی شیمیای مواد زاید جامد بیمارستانی ‌
یکی از گزینه های مورد نظر در گندزدایی اجسام به خصوص در کشورهای در حال توسعه ، گندزدایی شیمیایی است که با در نظر گرفتن میزان غلظت مناسب و زمان تماس مورد نیاز، می توان از انواع مواد گندزدا استفاده کرد. جهت اعمال گندزدایی موثرتر باید ابتدا مواد زائد را خرد یا آسیاب کرد. از مزایای این عمل غیر قابل استفاده بودن موادی مثل سرنگ های یک‌بار مصرف حتی پس از گندزدایی است. به علاوه خرد کردن مواد سبب کـاهش حجم آن ها و بازدهی بیشتر عمل گندزدایی می شود. البته همیشه گندزدایی از طـریـق مـواد شـیـمـیایی قابل اعتماد نیست زیرا ممکن است عوامل پاتوژن در مقابل ماده شیمیای انتخاب شده مقاوم بوده و در نتیجه عوامل بیماری زا کاملا منهدم نشوند.
گند زدایی مواد زائد جامد بیمارستانی از طریق اتو کلاو ‌
اتوکلاو دستگاهی است که در درجه حرارت حدود 160 درجه سانتیگراد و فشار بالا و از طریق ایـجــاد بـخــار قــادر بــه گـنــدزدایــی اســت. روش اتــوکــلاو مـعـمــولا بـرای مـواد زائـدی کـه دارای چگالی پایین هستند مناسب تر است زیرا مواد به آسانی تحت نفوذ این بخار قرار نمی گیرند و باید زمان گندزدایی را طولانی کرد. به همین جهت روش اتوکلاو برای مواد زائد پاتولوژی توصیه نـمـی شـود و بـهـتر است این مواد از طریق اشعه تـصـفـیــه شــود. مـعـمــولا جـهــت بـه کـارگـیـری و نـگـهـداری دسـتـگـاه اتوکلاو نیاز به یک اپراتور مـاهـر و مـتـخـصـص اسـت تـا بـتوان از این فرایند بــه‌‌طــور گـسـتــرده ای در اسـتــریــل کــردن لــوازم جراحی و وسایل و لوازم باکتریولوژیک استفاده کــرد. بــر حـســب مـیــزان مــواد زائــد مــی تـوان از انــدازه‌هــای گــونـاگـون اتـوکـلاو اسـتـفـاده کـرد . بعضی از انواع آن دارای دستگاه تراکم هستند در نتیجه حجم مواد زائد پس از گندزدایی از طریق فـشـردن تـا 60 درصـد کـاهـش مـی یـابـد . یکی از مزایای عمل اتوکلاو ، عدم ایجاد آلودگی است .
گندزدایی از طریق پرتودهی
یـکـی از روش هـای گـنـدزدایـی بـه کـارگـیری اشعه xاست. عمل گندزدایی از این طریق بسیار مؤثر و دارای بازدهی بالا است . البته اگر مواد زائد قبل از گندزدایی خرد یا آسیاب شوند در بهبود عمل گندزدایی موثر است. گندزدایی از طریق پرتودهی فرایندی است که حداقل آلودگی و مزاحمت را ایجاد می کـنـد الـبـتـه بـایـد خـاطـر نـشـان سـاخـت که پرتودهی در مقایسه با روش های گندزدایی شیمیایی وحرارتی گران تر است .
سوزاندن
سوزندان مواد روش قدیمی است که علاوه بر اینکه تا 95‌درصد حجم مواد زائد را کاهش می دهد عمل گندزدایی مواد زائد مانند مواد پاتولوژی و مواد نوک تیز را انجام می‌دهد. امروزه اکثر کشورهای دنیا جهت انهدام مواد زائد بیمارستانی به خصوص مواد زائد عفونی از پروسه سوزاندن از طریق دستگاه های زباله سوز استفاده می کنند. در آمریکا حدود دو سوم بیمارستان ها زباله سوز دارند که اکثر آن ها غیر متمرکز بوده و در داخـل بـیمارستان مستقر هستند.نظارت و کنترل آلاینده های ناشی از زباله سوزهای غیر‌متمرکز بسیار مشکل است . به همین جهت بعضی از کشورهای اروپایی مثل کشور سـوئـیـس و آلمان جهت سوزاندن مواد زائد بیمارستانی از زباله سوزهای متمرکز که دارای سیستم مجهز و پیشرفته کنترل آلودگی هوا است استفاده می کنند .
البته یکی از معایب سیستم متمرکز این است که زباله ها باید به خارج از بیمارستان و به مرکز زباله سوزی حمل شوند که اگر نکات بهداشتی در مورد بسته بندی ، جمع آوری و حـمـل ونقل اینگونه مواد رعایت نشود خطر پراکندگی آلودگی مواد زائد خطرناک عفونی، سلامت جامعه را تهدید می کند .
در تعدادی کشورها بر طبق قوانین موجود زباله های عفونی ، پاتولوژیک و انواع مواد نوک تیز و برنده مثل سوزن ها و تیغ ها به طور جداگانه در کیسه های دو جداره بسیار محکم پلاستیکی بسته بندی می شوند به طوری که درب کیسه ها پس از بسته شدن به آسـانـی بـاز نـمـی شوند و علامت خطر که هشدار دهنده است بر روی ظروف حاوی اینگونه مواد زائد خطرناک قرار دارد . مواد زائد خطرناک در مرکز زباله سوزی توسط نقاله هایی به کوره زباله سوز هدایت و تخلیه می شوند. در کشورهای در حال توسعه تقریباً 57 تا 92 درصد زباله سوزها دارای نقص فنی بوده و در نتیجه در اکثر بیمارستان‌ها از این زباله سوزها عملا استفاده نمی شود و در صورت استفاده، در اکثر موارد تولید آلودگی هوا می کنند زیرا علاوه بر نقص فنی دستگاه ، افرادی که حمل و نقل و تخلیه زباله ها را به درون زباله سوز به عهده دارند هیچ گونه اطلاعاتی در مورد انواع زباله های بیمارستانی و طرز کار زباله سوزها ندارند . در اغلب موارد کلیه زباله ها به طور مخلوط و بدون جدا سازی وارد کوره زباله سوز می شوند . در صورتی که اگر مواد زائد بی خطر مانند مواد آشپزخانه و مواد زائد بخش اداری و سایر مواد بی خطر در زمان تولید یعنی در مـبـدا‡ از سـایر انواع مواد خطرناک بیمارستانی جدا شده و به‌طور جداگانه بسته بندی شوند ، حجم مواد ورودی به زباله سوز کاهش یافته و مواد معمولی با مواد خطرناک مخلوط نمی شوند. بنابراین بهتر است انواع مواد خطرناک مانند مواد نوک تیز و برنده ، بافت های پاتولوژی، کیسه های خون ، مواد زائد بخش عفونی ، باقیمانده داروها و غیره در کیسه‌های بزرگ مخصوص و به‌طور جداگانه بسته بندی و جمع آوری می شوند.
سوزاندن زباله و ساختمان یک دستگاه زباله سوز کوچک

زباله سوز روش پر خرج و گرانی است که نیاز به نظارت و کنترل دقیق متخصصان و کارکرد ماهرانه کارگران آموزش دیده دارد تا به طور مستمر بتواند سه فاکتور مهم و مؤثر در احتراق کامل ، یعنی حرارت ، اکسیژن و زمان تلاطم مواد زائد را تحت نظارت و کنترل داشته باشد . در زباله سوزی باید پتانسیل ایجاد خطر در نتیجه تولید موادی مانند اسید کلریدریک ،اسید فلوئوریک ،دی اکسید گوگرد ، منو اکسید کربن ، اکسیدهای نیتروژن و ذرات ، ارزیابی و سنجیده شود. زباله سوزها زمانی حداکثر کارایی و بازدهی را داردکه 1) ظرفیت بالا داشته باشند 2) مواد زائد مورد نظر دارای ارزش حرارتی مناسب باشند یـعـنی سوختن مواد به اندازه کافی حرارت ایجاد کرده و دارای احتراق کامل باشد به طـوری کـه ابـتـدا رطـوبـت مـواد مـوجود در مواد زائد بخار شده و درجه حرارت برای سوزاندن کامل مواد بدون نیاز به سوخت کمکی کافی باشد .
در کشورهای صنعتی انواع مختلف زباله سوز برای سوزاندن مواد زائد بیمارستانی وجـود دارد کـه مناسب ترین نوع کوره گردان است . دستگاه طوری ساخته شده که گردش کوره ایجاد تلاطم در ماده زائد می کند. این دستگاه معمولا دارای کوره ثانویه احتراق است که با کمک سوخت اضافی ، موجب احتراق کامل شده و بو و دود را به حداقل میزان خود می رساند. درجه حرارت در کوره ثانویه به حدود 1000 درجه سانتی گـراد مـی رسـد، دود و گاز ناشی از سوخت مواد ، قبل از ورود به اتمسفر باید توسط دستگاه های کنترل آلودگی هوا مثل شویند ه ها (اسکرابرها) و سیلکون ها تصفیه شوند. در درجـات بـالای حـرارت کـه در کـوره ایـجـاد مـی شـونـد حـتی سوزن‌ها نیز متلاشی مـی‌شـونـد. روش زبـالـه سـوزی در صـورتی جهت انهدام مواد زائد بیمارستانی روش مناسبی است که در کاربرد موازین بهداشتی در نظر گرفته شود .
رو ش های دفع نهایی مواد زائد عفونی بیمارستانی ‌
هدف اصلی مدیریت مواد زائد بیمارستانی ،کاهش حجم ماده زائد ، تصفیه و دفع اسـت . در خـصـوص کـاهـش حـجـم مـاده زاید باید این کاهش در محل تولید کنترل و صورت گیرد .
روش های تصفیه و دفع نیز باید به گونه ای انجام شود که خطرات زیست محیطی این مواد را به میزان زیادی کاهش دهد.
روش‌های معمولی که برای دفع نهایی مواد زاید بیمارستانی وجود دارد ، عبارتنداز :
دفن بهداشتی مواد زائد عفونی بیمارستانی
دفن بهداشتی زباله ، عملیات مهندسی خاصی است که بر اساس آن زباله را چنان در دل خاک مدفون می کند که لایه بندی و پوشش آن ها هیچ زیانی به محیط زیست، انسان و دیگر موجودات زمین نرساند .
برخی از موارد خاص در مدیریت صحیح جمع آوری و دفن زباله به شرح زیر است :‌
1 ) مطالعه جامع در زمینه تمامی منابع تولید زباله.
2 ) شناسایی مشکلات حمل و نقل و عملیات مربوط به دفن زباله هر منطقه با توجه به مناطق مسکونی مجاور.
3 )‌بررسی هزینه سرانه عملیات جمع آوری و مهندسی دفن زباله.
4 )‌تهیه لوازم و امکانات اجرایی عملیات و نظارت کامل بر آن.
5 )‌بررسی انتخاب محل به صورت گسترده طبق قوانین مربوطه با توجه به احتراز از هزینه‌های گزاف.
6 )‌ایجاد کور ه های زباله سوز برای زباله های بیمارستانی و مراکز درمانی، در نواحی نزدیک به محل دفن.
7 )‌سرمایه گذاری کمتر برای عملیات دفن و انتظار درآمد نه چندان زیاد از این گونه عملیات. طرح ریزی کلی عملیات به دنبال انتخاب محل و آماده سازی آن انجام می شود ، سپس نقشه هایی که مقیاس آن‌ها از 1:200 کمتر نباشد، با خطوط هم تراز به فاصله 60 سانتیمتر ترسیم می شود . ضمنا در ارائه نقشه زمین، موقعیت ساختمان ها، املاک مجاور ،توپوگرافی، جنس خاک، سطوح آب های زیرزمینی، بادهای غالب و زه‌کشی‌ها مورد توجه خاصی قرار خواهد گرفت . ‌
محل دفن ‌
فاکتورهای مهم در انتخاب محل دفن:
1- فاصله محل دفن :‌زباله از شهرمعمولا 20 تا 30 کیلومتر بر آورد می شود .
2- دسـتـرسـی بـه محل دفن: راه‌های ارتباطی موجود بایستی نزدیک بزرگراه‌ها باشد ، مسئله ترافیک ، ... .
3- فضای دفن بهداشتی زباله : باید زمین مورد نـیـاز دفن بهداشتی زباله به علت تغییر جمعیت معمولا برای یکدوره 20 تا40 ساله در نظر گرفته شود.
روش های دفن بهداشتی زباله
در عمیلات دفن بهداشتی زباله روش هایی وجـود دارد کـه مـعـمولی ترین آن ها عبارتند از: سطحی، سراشیبی، ترانشه ای، دره ای، باتلاقی و ساحلی .
مـزیـت روش تـرانـشـه ای ایـن اسـت کـه عمل تلنبار زباله در این روش بیشتر قابل کنترل است ، ولـی ایـن کـار هـمـیـشـه در روش سـطـحی عملی نـیـست . روش سطحی برای زمین های مسطح مـنـاسـب تر است. در اینجا خاک پوششی مورد نیاز از محل ذخیره خاک که قبلا معین شده تأمین خواهد شد . به هر حال در تمامی روش ها ، زباله بـایـد گـسـتـرده شـده و سپس با ضخامت تقریبی 2‌متر و لایه 30‌تا 45‌سانتی متر با خاک پوشش داده شـود بـدیـن تـرتیب ارتفاع لایه زباله پس از فـشـردگـی بـالـغ بـر 60‌سانتی متر خواهد شد و فـشــرده ســازی زبــالــه حـتــی الـمـقــدور بــا شـیـب 30‌درصد انجام خواهد گرفت.

سایت بهداشت محیط ایران

سایت بهداشت محیط ایران